Heilbronn | "Lidl is het waard. Maar voor wie?": Protest tegen miljardairs

In de boomtoppen voor het overdekte zwembad van Heilbronn zitten twee mensen op zelfgemaakte schommels. Ze hebben een touw gespannen tussen twee platanen, waaraan spandoeken hangen met het Lidl-logo. Op één ervan staat: "Lidl is het waard. Maar voor wie?" En een lid van de Bondsdag, ondersteboven hangend aan een klimtouw, zegt: "Overmatige rijkdom zoals die van Dieter Schwarz is een probleem." De oprichter en eigenaar van Lidl wil het zwembad Soleo in het centrum slopen om zijn onderwijscampus uit te breiden. De bomen moeten worden gekapt, de openbare groene ruimte moet worden afgesloten en geprivatiseerd.

De alliantie "Onze Lidl" greep dit aan als aanleiding voor een actiedag in het weekend van 19 juli tegen de machtsconcentratie onder de superrijken. Deelnemers organiseerden een paneldiscussie, ontvouwden spandoeken op openbare gebouwen en pleinen en hielden straatenquêtes onder inwoners van Heilbronn. En natuurlijk maakte de eerder genoemde symbolische boombezetting deel uit van het programma. Met een vermogen van bijna € 50 miljard volgens de huidige schattingen op 8 juli wordt Schwarz nu beschouwd als de rijkste man van Duitsland. Hij woont in Neckarsulm, vlak bij Heilbronn. Het hoofdkantoor van zijn Schwarz Group, met 12.200 Lidl-filialen en 1.450 Kaufland-filialen, is daar ook gevestigd.

Collectiviseer Lidl

"Dieter Schwarz-Stadt", zoals Tobi Rosswog, een van de organisatoren van de actiedagen, Heilbronn noemt, is enorm beïnvloed door de ondernemer. Rosswog praat snel, heeft altijd een glimlach op zijn gezicht en droomt van een collectivisatie van de Schwarz-groep. Waarom de focus op Schwarz? "Natuurlijk is Dieter niet bijzonder slecht, en Lidl is niet bijzonder wreed vergeleken met Aldi en consorten. De structuur van het kapitalisme is het probleem, en we moeten het zo benoemen", zegt Rosswog. Maar kritiek moet concreet gemaakt worden. In Heilbronn worden de problemen die worden veroorzaakt door de extreme rijkdom van individuen zichtbaar. De Schwarz-groep reageerde niet op een persvraag van "nd" vóór de deadline van de redactie; Schwarz zelf wordt beschouwd als extreem publiciteitsschuw.

Een zwembad slopen en bomen kappen – in het licht van klimaatverandering "waanzin", zegt Marcel Bauer. De gediplomeerde boswachter is sinds maart lid van de Bondsdag namens de Die Linke. Nu, nog steeds ondersteboven aan een klimtouw, houdt hij een toespraak: "Miljardairs eigenen zich niet alleen de toegevoegde waarde van ons werk toe, maar ook die van onze steden." Schwarz geeft opdracht tot een herinrichting van het stadscentrum zonder overleg met de gemeente of de bevolking. Dit dient alleen zijn eigen belang en wordt gecoördineerd door zijn stichting. De stadsontwikkeling zou in handen van de burgers moeten zijn, vindt de 33-jarige.

"In principe zouden er geen miljardairs moeten zijn", zegt de politicus uit Karlsruhe. De vermogensbelasting, waar zijn partij voor pleit, is een effectief instrument om ervoor te zorgen dat de superrijken op passende wijze deelnemen aan de financiering van de gemeenschap.

Een man op een e-bike stopte om de boombezetting te observeren. Hij is niet helemaal overtuigd van wat er gezegd wordt. "Soms liggen een zegen en een vloek dicht bij elkaar", zegt hij. Schwarz heeft Heilbronn vooruitgeholpen. Maar als het overdekte zwembad gesloopt wordt, heeft hij de indruk dat "het hier uit de hand loopt". "Schwarz" bepaalt wat er in de stad gebeurt, zegt hij, en vat samen: "Geld beslist altijd."

Rosswog, die dit hoort, springt meteen op: "Precies, en daarom moeten we dat veranderen en de rijkdom terugnemen!" De man antwoordt: "Dan zou iedereen die succesvol is en een wereldwijd bedrijf opzet, bang moeten zijn voor onteigening." Dan rijdt hij weer weg. "Ja, maar wij worden hier onteigend!" roept Rosswog hem na. Hij leeft zelf zonder bankrekening en vaste woon- of verblijfplaats.

Volgens de alliantie zullen er de komende jaren naar verwachting meer dan 20.000 nieuwe werknemers en studenten naar de stad verhuizen, die ongeveer 132.000 inwoners telt. Dit zou de toch al gespannen woningmarkt aanzienlijk onder druk zetten en mogelijk leiden tot nog meer verdringing van mensen met een laag en middeninkomen.

Rosswog, die pleit voor sociaal-ecologische transformatie door middel van kunstprojecten en politieke campagnes, kan dit niet geloven: "Het kan niet zo zijn dat één persoon alleen bepaalt hoe een stad wordt ontworpen. We moeten dit samen doen; alle inwoners van Heilbronn moeten samen beslissen wat er hier gebeurt en hoe," zegt de 34-jarige. Productie en bouw zouden niet voor de winst van enkelen moeten worden gedaan, vindt Rosswog, en hij pleit voor "oplossingen die verder gaan dan de markt en de staat."

Prestigeproject onderwijscampus

De uitbreiding van de onderwijscampus is een prestigieus project ter promotie van AI-technologieën. Schwarz haalt wetenschappers van de ETH Zürich naar Heilbronn met bijzondere leerstoelen; de Technische Universiteit München heeft er momenteel 13. Al in 2017 bekritiseerde Hochschulwatch de invloed die Schwarz daarmee aan de universiteit van München verwierf. Normaal gesproken zijn één of twee bijzondere leerstoelen aan een instituut gebruikelijk, maar twintig van één enkele actor is een doorbraak en een slecht teken voor de academische vrijheid, aldus de organisatie.

Gezien deze machtspositie is er nog veel werk te doen voordat de droom van "Onze Lidl" werkelijkheid kan worden. Bewust van het overtuigingswerk dat ze moeten doen, stelden de activisten zich de ochtend voor de boombezetting op voor het stadhuis van Heilbronn met klemborden en enquêteformulieren. Een van hen is Gisela Schulz. Als gediplomeerd winkelbediende kent ze de werkdruk waarmee caissières en magazijnpersoneel te maken hebben. De personeelsbezetting is vaak te laag en de prestaties van medewerkers worden voortdurend gemonitord. Schulz pleit voor meer medezeggenschap voor medewerkers in Lidl-filialen.

Het vermogen van Schwarz is bijzonder sterk gegroeid dankzij de crisiswinsten tijdens de coronapandemie. Volgens de internationale miljardairslijst van zakenblad Forbes is het alleen al tussen 2020 en 2022 met 27,3 miljard dollar toegenomen.

Het marktplein bruist van activiteit. Een voorbijganger beweert dat Dieter Schwarz banen creëert en dat zijn activiteiten een groot potentieel voor innovatie bieden. De argumenten van Gisela Scholz spreken hem niet aan. Sybille Weltin daarentegen is ontvankelijk. Weltin houdt een boodschappentas vast. Het is de wekelijkse markt en de kraampjes ruiken naar kaas en vers fruit. De vrouw, in een roze zomerjurk en een Prada-zonnebril, beantwoordt de vraag over onteigening: "Het klinkt heel radicaal, maar als mensen niet vrijwillig geven en alles nemen, dan moeten ze tot op zekere hoogte onteigend worden." Ze rammelt woedend uit: "Wie heeft de prijzen verhoogd minder dan twee dagen na het begin van de oorlog in Oekraïne? Dat is voor de volle 100 procent gebeurd!"

Veel mensen twijfelen aan de verklaring dat de prijsstijgingen bij supermarktketens uitsluitend aan inflatie te wijten zijn. Ze beschuldigen de winkelketens die de levensmiddelenmarkt domineren van woekerprijzen. Daarom verplaatst de alliantie haar protest na de demonstratie op het marktplein naar een Kaufland-filiaal in het centrum. Ze marcheren door Heilbronn met spandoeken en in Lidl-kleding. Sommigen kijken er met opgetrokken neus naar, anderen knikken instemmend.

Natuurlijk is Dieter Schwarz niet bijzonder slecht, en Lidl is niet bijzonder wreed. De structuur van het kapitalisme is het probleem, en zo moeten we het noemen.

Tobi Rosswog Alliance Onze Lidl

De alliantie vestigt de aandacht op de macht van discounters en de dalende koopkracht die ze voor de meeste mensen veroorzaken. Op zaterdag zal er een foodstand voor de Kaufland-supermarkt worden geplaatst en als onderdeel van de campagne "Keuken voor Iedereen" is het doel de discussie over het "oneerlijke supermarktsysteem" aan te wakkeren.

Terwijl de omzet bij grote Duitse supermarkten in de tien jaar vóór de coronapandemie met zo'n drie procent per jaar groeide, bedroeg de groei in 2020 alleen al meer dan 13 procent. Producten zoals kleding, kantoorbenodigdheden en technologie, die vanwege de pandemie niet meer verkrijgbaar waren in gesloten winkels, bleven verkrijgbaar bij essentiële supermarkten. In sommige gevallen waren er zelfs acties waarbij ongebruikelijke producten aan het supermarktassortiment werden toegevoegd. Dit was niet alleen oneerlijke concurrentie, maar ook een crisiswinst waar de overheid nooit iets van heeft afgeroomd.

Agitprop bij Kaufland

Het terrein voor de Kaufland-supermarkt is enorm, volledig geasfalteerd om plaats te maken voor parkeergelegenheid. Tussen het grijze asfalt verspreiden de activisten een blauw-gele protestfolder. In perfect Lidl-design staat op de omslag: "Boerenbrood voor de opstand." Het voedsel dat ze uitdelen is gemaakt van afgedankte goederen die ze uit de afvalcontainers hebben gehaald. De activisten hopen dat het "keuken voor iedereen"-concept de aandacht vestigt op de mogelijkheid van gratis, gemeenschappelijk georganiseerd voedsel en een gedemocratiseerd winkelsysteem.

In de supermarkt staan mensen in de rij voor de kassa, te midden van een keur aan tabak, snoep en tijdschriften. Hoeveel van hen hebben tijdens het winkelen elke cent geteld, geplaagd door existentiële angsten? Vergeleken met 2020 zijn de voedselprijzen volgens de consumentenprijsindex van het Bundesstatisticum 36 procent duurder. De voedselarmoede in Duitsland neemt toe en huishoudens met een laag inkomen worden onevenredig hard getroffen: alleenstaande ouders, gepensioneerden, vluchtelingen, studenten en mensen met een burgerinkomen.

"De beslissing over wat er geproduceerd wordt, hoe en met welk doel, moet in handen liggen van degenen die dagelijks met voedsel werken", aldus de blauw-gele brochure van Lidl, die op het eerste gezicht bedrieglijk authentiek lijkt. Ter ondersteuning hiervan beroept de alliantie zich op artikel 15 van de Duitse grondwet, die onteigeningen in het algemeen belang toestaat. De activisten willen dit toepassen op Lidl. Niet als doel op zich, maar als basis voor een democratisch georganiseerde levensmiddelendetailhandel die niet in handen is van individuele miljardairs.