Trump ontmoet Poetin | Europa's Oekraïne-berekeningen

Hoewel Merz de gesprekken positief beoordeelde, kan niets het gebrek aan transatlantische coördinatie verhullen. En de fundamentele verschillen tussen Trumps buitenlands beleid en de belangen van de EU-regeringen zijn nog veel groter. Hoewel de Amerikaanse regering geen interesse meer toont in de oorlog in Oekraïne, zien Europese regeringen deze als een oorlog voor de toekomst van het continent. Wat de zaken voor hen nog erger maakt, is het feit dat het Amerikaanse buitenlands beleid schommelt tussen de optie van een "Europeanisering" van de oorlog – waarbij EU-regeringen wapens voor Oekraïne van de VS mogen en moeten kopen – en een snelle beëindiging van de oorlog met grote concessies aan Rusland.

Europa's voortdurende verwijzing naar het internationaal recht is niet idealistisch, maar gedreven door eigenbelang.

De opkomende optie van een "territoriale ruil" verergert niet alleen in principe de spanningen tussen Europese staten en de VS, omdat deze dreigt te worden onderhandeld over de hoofden van Oekraïne en Europa heen. Een "territoriale ruil" zou ook materiële gevolgen hebben: vanuit Amerikaans perspectief zou dit hoogstwaarschijnlijk betekenen dat Rusland delen van zijn veroverde grondgebied zou moeten opgeven om ander veroverd gebied te behouden. Vanuit het perspectief van EU-regeringen zou dit veel meer inhouden dan een schending van de territoriale soevereiniteit van Oekraïne. Een grensverschuiving vertegenwoordigt de jure legitimatie van een ernstige schending van het internationaal recht die de orde op het continent direct aantast.

In tegenstelling tot de wereldmacht VS, die onder Trump een gereguleerde wereldorde ziet als een beperking van haar eigen handelingsvermogen, is de soevereiniteit van de EU-lidstaten in het internationale systeem van staten in wezen gebaseerd op deze orde . De Europese integratie had zich in de loop van decennia ontwikkeld op een complementaire manier aan de Amerikaanse hegemonie en haar institutionele systeem; dit geldt ook voor de economische en handelsorde. Een globaliseringsproces dat door en met de VS werd veiliggesteld, inclusief een multilateraal verankerde wereldhandelsorde, schiep de voorwaarden voor Europees exportsucces en voor het economische en politieke gewicht van de EU op wereldschaal. Het transatlantische bondgenootschap en haar veiligheidsmultilateralisme waren altijd een van de pijlers van de Amerikaanse hegemonie, waarin de EU-lidstaten een ondergeschikte maar desalniettemin bevoorrechte rol speelden. Deze pijlers storten nu één voor één in, zonder dat de EU de capaciteit heeft om haar eigen multilaterale orde op wereldschaal te vestigen. Daarom heeft de EU een meer normatief-institutionalistische visie op de orde in Europa – als zwakkere actor heeft zij een dergelijke orde harder nodig dan de VS.

Een vredesakkoord tussen de VS en Rusland dat grensverschuivingen legaliseert op basis van een schending van het VN-Handvest, zou Europa daarom in het hart raken. Dit zou neerkomen op het legaliseren van de schending van een orde die de VS zelf niet kan garanderen. De constante Europese verwijzing naar het internationaal recht is dan ook niet idealistisch, maar eerder ingegeven door eigen belangen. Hoewel EU-landen zich nu bewapenen voor conventionele oorlogen en niet langer primair voor overzeese inzet, zal het nog wel even duren voordat dit zich kan materialiseren in termen van machtspolitiek. Daarbij komt nog dat het confronterende Amerikaanse douanebeleid het exportmodel van belangrijke Europese staten heeft ondermijnd en daarmee zeer direct de materiële en economische fundamenten van potentiële Europese macht heeft ondermijnd.

Deze onderlinge verbanden tussen normatieve beginselen van het internationaal recht en het concrete Europese belang bij meer multilateralisme in het westerse kamp vormen de kern van de trans-Atlantische crisis, die op veel gebieden zichtbaar is – van de wereldhandel tot de oorlog in Oekraïne. De EU staat voor de keuze: ofwel normatief een orde verdedigen die ze zelf niet kan garanderen, ofwel goede betrekkingen onderhouden met een hegemonie die de orde zelf niet wil garanderen en wiens loyaliteit aan Europa twijfelachtig is.

De VS daarentegen hebben de afgelopen weken vol vertrouwen gehandeld dat ze nu een krachtig instrument tegen Rusland hebben gevonden: hun tariefmacht, die bedoeld is om effectieve druk uit te oefenen op hun bondgenoten. Het is echter de vraag of deze Amerikaanse berekening zal lonen. Trump heeft zijn dreigementen met betrekking tot tarieven tegen Russische handelspartners inmiddels genuanceerd. De niet-gerelateerde straftarieven tegen China zijn eveneens met nog eens 90 dagen uitgesteld – terwijl de EU pas in juli een uiterst slechte tariefdeal met de VS sloot.

De capaciteit van de EU om Oekraïne te ondersteunen mag echter niet worden onderschat: de cumulatieve wapenaankopen van Europa, ter waarde van € 35,1 miljard, hebben die van de VS inmiddels met € 4,4 miljard overtroffen. Nadat de Amerikaanse militaire hulp vanaf de late zomer van 2023 maandenlang was opgeschort vanwege de Republikeinse blokkade in het Huis van Afgevaardigden, werd er gespeculeerd over een ineenstorting van Oekraïne – maar die is niet doorgegaan. Oekraïne heeft tot nu toe ook de inhouding van Amerikaanse militaire hulp na het aantreden van de regering-Trump overleefd. Door de militaire steun aan Oekraïne gestaag uit te breiden, proberen de EU-regeringen Kiev in een positie te brengen waarin ze elke overeenkomst met Rusland kunnen vermijden. Daarmee versterken ze ook hun eigen gewicht ten opzichte van de VS.