COMMENTAAR - Wat gebeurt er als iedereen eindelijk meedoet: Voetbal, van alle dingen, laat zien hoe gelijkheid kan werken

De afgelopen weken is er iets veranderd: een uitzonderlijke situatie is normaal geworden. Vrouwen voetballen – en iedereen kijkt toe. Meer dan 600.000 toeschouwers keken live naar de EK-wedstrijden in Zwitserland, en miljoenen keken op televisie. Sommige vrouwelijke voetbalsters, die gewend zijn of waren om voor een paar duizend of zelfs maar een paar honderd mensen te spelen, waren tot tranen toe geroerd.

De publieke aandacht is het resultaat van een ideale constellatie: een toernooi in eigen land, kaartjes waren betaalbaar, de Zwitserse vrouwen waren succesvol , het weer was goed, de sfeer was spannend, het niveau was hoog en het evenement was breed zichtbaar. Maar het succes van het EK voetbal voor vrouwen is veel meer dan goede timing en goede marketing; het is ook het resultaat van een strijd die meer dan een eeuw heeft geduurd. En het bewijs: als je het wilt en geduld hebt, kun je het.

Het Europees Kampioenschap voetbal voor vrouwen in 2025 is een verhaal van bevrijding – van vooroordelen, verboden en belemmeringen. De transformatie van een nichefenomeen naar een mainstreamproduct vond, nota bene, plaats in de archaïsche en door mannen gedomineerde voetbalwereld.

Hoe werkt dit? En wat kunnen we hiervan leren over gelijkheid?

Sinds Donald Trump in de Verenigde Staten aan de macht is gekomen, zijn zorgen over gelijkheid uit de gratie geraakt. Voor grote bedrijven is het onaantrekkelijk of zelfs schadelijk geworden om zich bloot te geven via diversiteitsprogramma's. De effectiviteit van dergelijke activiteiten is twijfelachtig, omdat de houding en het gedrag van mensen zeer moeilijk te veranderen zijn. Meestal draait het puur om imago-opbouw. Toch gaf de onzorgvuldige terugtrekking van veel bedrijven uit hun gelijkheidsverbintenissen een duidelijk signaal af: een tegenreactie.

Sommige mannen leken de ontwikkelingen in Amerika te verwelkomen. Vanaf nu, zo beweerden ze, zouden prestaties weer meetellen. Een cruciaal feit werd in deze discussie vaak over het hoofd gezien: prestaties kunnen pas echt gemeten worden als iedereen op hetzelfde punt begint, als iedereen dezelfde kansen heeft. Dit punt is nog lang niet bereikt. Er is voldoende bewijs hiervoor: de lonen van vrouwen zijn lager. Nadat ze kinderen hebben gekregen, daalt hun inkomen aanzienlijk. Hoe hoger de managementpositie, hoe minder vrouwen er in die posities zitten.

Zulke ongelijkheden kun je niet veranderen met educatieve workshops. Wat echter cruciaal zou zijn, zijn een paar spelregels aanpassen om het spel eerlijker te maken. De belangrijkste: iedereen toegang geven. Alleen als iedereen kan deelnemen, kan het grootste talent ontdekt worden – en dat past helemaal in de geest van liberale concurrentie.

Maar slechts enkele decennia geleden zou niemand de talenten van vrouwen als Sidney Schertenleib, Lia Wälti of Géraldine Reuteler hebben opgemerkt. Hoewel de eerste voetbalwedstrijden voor vrouwen in Engeland aan het einde van de 19e en het begin van de 20e eeuw werden gespeeld, ondervonden vrouwen die wilden voetballen nog honderd jaar lang ernstige tegenslagen: zo verbood de Engelse voetbalbond haar leden al snel om wedstrijden met of tegen vrouwen te spelen, om hun 'vruchtbaarheid' niet te schaden.

Het beschermen van vrouwelijke vruchtbaarheid is een argument dat door de geschiedenis heen herhaaldelijk is gebruikt om vrouwen te ontmoedigen deel te nemen aan sport, professionele activiteiten of politieke activiteiten. Naast een reeks andere bizarre rechtvaardigingen: vrouwen zijn niet geschikt voor fysieke of mentale activiteit, competitie past niet bij hun aard en het verhindert hen hun rol als een goede moeder te vervullen. Deze stereotypen zijn tot op de dag van vandaag diepgeworteld.

Voor die mannen die altijd hun plaats in de sport, in hun carrière en in de maatschappij hebben gekregen, waren en zijn de argumenten praktisch: ze moeten hun macht met minder anderen delen. En ze kunnen, ongehinderd, doen wat, als een menselijke reflex, zelfs niet te verafschuwen is: degenen die op hen lijken, promoten.

Voor vrouwen plaatsen deze oude argumenten en beelden hen echter vaak in een onmogelijk dilemma. Om gezien te worden, moeten ze zich laten gelden en veeleisend zijn, en met een zekere stoerheid een plek voor zichzelf veroveren in de mannenwereld. Tegelijkertijd breken ze met de verwachtingen die impliciet of expliciet aan hen worden gesteld: harmonieus, rustig, aantrekkelijk en dankbaar zijn.

De voetbalsters op het EK van dit jaar presenteerden zich met een geruststellend gevoel van zelfvertrouwen en wisten vakkundig een nieuw vrouwenbeeld te creëren – zonder vrouwelijke kenmerken en karaktertrekken op te offeren: ze vochten hard en speelden eerlijk, ze steunden elkaar en omarmden elkaar. Ze droegen regenboogrouwbanden als vertegenwoordigers van een milieu waarin homoseksuelen altijd al een plaats hadden. Zo stonden ze voor een oprechte interpersoonlijke tolerantie en een vredige sfeer die vaak ontbreekt in het mannenvoetbal.

De vrouwen speelden behendig het grote podium : ze droegen lange paardenstaarten bij hun shorts, ze vlochten hun haar, lakten hun nagels, droegen make-up of droegen die juist bewust niet, ze deelden hun leven op sociale media, vertelden over hun liefde voor andere vrouwen en mannen. Sommigen hadden kleine kinderen en een mooie carrière en gebruikten de camera om op hen in te zoomen. De vrouwen bewezen dat ze hun eigen weg konden gaan – en dat dit pad absoluut geschikt was voor de massa. Zo waren ze rolmodellen geworden, een vanzelfsprekendheid in de beste zin van het woord. Deze zichtbaarheid is belangrijk voor sponsors, maar ook voor meisjes en jonge vrouwen die nu kunnen zien wat er voor hen mogelijk is.

Vrouwelijke voetballers oogsten erkenning voor hun vasthoudendheid. Zij en hun kampioenen vechten al meer dan een eeuw: tegen uitsluiting van het voetbal, tegen slechte arbeidsomstandigheden, tegen loondiscriminatie en tegen het verlies van hun toch al verminderde inkomen toen ze moeder werden. Ze hebben te maken gehad met ongewenste mannelijke kussen , kwaadaardigheid, terugkerende vooroordelen, afwijzing en vijandigheid.

Natuurlijk is de wereld na dit EK nog lang geen goede en rechtvaardige plek. Vrouwen eisen terecht nog meer toegang tot clubs, sportvelden, ondersteuning en professionele training. Ze eisen waar ze al lang recht op hebben: gelijkheid. In het onlangs verschenen boek "The Right to Kick", geschreven door twee onderzoekers, waarschuwt bondscoach Pia Sundhage dat de strijd nog lang zal voortduren: "We vechten niet alleen voor onze eigen generatie, maar ook voor de volgende en de generatie daarna. Het veranderen van houdingen en vooroordelen is niet eenvoudig." Gelijkheid betekent ook: niet opgeven.

Gelukkig gaat dit conflict niet alleen over nobele motieven, maar ook over geld en macht. Vrouwenvoetbal is populair en heeft potentie; de verwachting is dat het binnen vijf jaar de vijfde sport ter wereld wordt. Dat blijkt uit een onderzoek van marktonderzoeksbureau Nielsen Sports en voedingsmiddelenconcern Pepsico. De bonden hebben behoefte aan grote evenementen die nieuwe markten kunnen openen en zo honderden miljoenen euro's aan nieuwe inkomsten kunnen genereren. Ten slotte zien bestuurders vrouwen niet langer als een lastpost, maar als een businesscase.

Dit besef, in combinatie met de groeiende sociale en juridische druk, versnelde ook de deelname van vrouwen aan het voetbal: steeds meer landen investeerden in de ontwikkeling van jongeren , introduceerden professionele competities, gelijkgeschakelde bonussen en lonen, verbeterden de toegang, sociale voorzieningen, gezinsvriendelijkheid en infrastructuur. En het was duidelijk hoe snel het succes volgde.

Wat voor voetbal geldt, geldt ook voor het bedrijfsleven: het is in het belang van de economie om uit een zo groot mogelijke groep te rekruteren – en zo uiteindelijk voor iedereen dezelfde startpositie te creëren. Voor werkgevers betekent dit bijvoorbeeld het adverteren van vacatures (en aandacht besteden aan de formulering), het transparant maken van sollicitatieprocedures en beloningssystemen, het communiceren van duidelijke functie-eisen en het flexibeler maken van werktijden. Zorgen dat iedereen meedoet, tot op het hoogste niveau, in plaats van selecties en andere interessante functies op basis van persoonlijke voorkeur te verdelen onder een kleine kring van gelijkgestemden.

Uiteindelijk stellen degenen die succesvol willen zijn, meestal duidelijke, bindende doelen. Zo deed de Engelse voetbalbond dat in 2017 met betrekking tot het aantal speelsters en toeschouwers in het vrouwenvoetbal. Vijf jaar later organiseerde Engeland het EK en won het vrouwenteam. Het succes werd dit jaar herhaald tijdens het EK. Dit bewijst eens te meer: wie zijn potentieel benut, zal beloond worden.