Erfelijk lot door Noemi Orvos-Toth: Eerstgeborene? Je bent een leider. Tweede kind? Je hebt veel vrienden. Jongere broer of zus? Je begint revoluties!

Het jonge stel dat in de spreekkamer van de psycholoog zat, was overstuur. Hun vijfjarige dochter was van een vrolijk, evenwichtig kind veranderd in een kind dat 's nachts onbedaarlijk huilend wakker werd. Ze wilden koste wat kost weten wat haar zo van streek maakte.

Na een gesprek met de ouders vroeg de psycholoog hun dochter een tekening van haar gezin te maken. Het meisje tekende vrolijk alle gezinsleden, draaide het papier om en schetste nog een figuur. 'Wie is dat?', werd haar gevraagd. 'Ik weet het niet, maar ze zijn er wel,' antwoordde ze.

Haar ouders waren verbijsterd. Ja, gaven ze toe, er was iemand anders geweest – een kind dat aan leukemie was overleden voordat het meisje geboren werd. Ze waren zo bang dat deze tragedie zich opnieuw zou voordoen dat ze er nooit over spraken, noch met hun dochtertje, noch met elkaar. Hoe kon ze in vredesnaam van het dode kind weten?

Psycholoog Noemi Orvos-Toth vertelt dit verhaal om te illustreren hoe onze familiegeschiedenis, de rol die we spelen in de familiehiërarchie en de geheimen die we voor elkaar bewaren een diepgaande en blijvende invloed op ons leven hebben. In dit meeslepende boek suggereert ze dat, om de beroemde woorden van Philip Larkin te parafraseren, het niet alleen je vader en moeder zijn die je in de war brengen, maar ook je voorouders.

Dit concept van 'transgenerationeel trauma' is ontstaan uit studies naar de kinderen van Holocaustoverlevenden. Zelfs degenen die afgeschermd waren van de kennis van het lijden van hun ouders of grootouders, 'droegen de verre sporen van de gruwel' in de vorm van angststoornissen en depressie .

Ze vertelt een verhaal uit haar eigen familie om te laten zien hoe 'de mens ellende aan de mens doorgeeft' (wederom Philip Larkin). Haar grootmoeder verloor twee baby's voordat ze een gezond kind kreeg – de moeder van de auteur – van wie 'mijn grootmoeder nooit vrij en zonder angst kon houden'. Als kind was Orvos-Toth zich er altijd van bewust dat haar moeder en grootmoeder doodsbang waren dat ze ziek zou worden, omdat in haar familie 'een gewoon huishoudelijk ongeluk of een kinderziekte onmiddellijk de gruwel van de dood projecteerde'. Nu merkt ze dat ze haar eigen kinderen op dezelfde manier overbeschermt. 'Zo geven we de fakkel van angst van generatie op generatie door.'

Verrassend genoeg stelt Orvos-Toth dat onze emotionele ontwikkeling al begint vóór onze geboorte, en dat de omstandigheden van onze conceptie vaak ons latere gedrag beïnvloeden. Een van de eerste vragen die ze haar cliënten stelt wanneer ze met therapie beginnen, is of hun ouders een goede relatie hadden ten tijde van hun conceptie en of ze uitkeken naar een baby. (Cijfers tonen aan dat wereldwijd 56 procent van de stellen met angst in plaats van vreugde reageert op een positieve zwangerschapstest.)

Groei in de baarmoeder is niet alleen fysiek, zegt ze, want 'het embryo is alert, luistert, reageert en leert vooral'. Als de moeder enthousiast uitkijkt naar de geboorte, zwemt het embryo in de 'gelukshormonen'. Als ze gestrest is door de gedachte aan het moederschap, wordt deze herinnering op cellulair niveau in het embryo opgeslagen.

Een Tsjechisch onderzoek onder baby's geboren in de jaren 60 toonde aan dat kinderen uit ongewenste zwangerschappen moeite hadden met het reguleren van hun emoties en het beheersen van hun humeur. Als volwassenen liepen ze een grotere kans om alcoholist of crimineel te worden – 'een aanvankelijk gebrek aan liefde loopt als een rode draad door ons leven en is moeilijk los te krijgen'.

Orvos-Toth is bijzonder interessant over de manier waarop je positie in de geboortevolgorde je ontwikkeling beïnvloedt, wat ze treffend samenvat in de zin: 'geen twee kinderen groeien op in hetzelfde gezin – tenminste niet in psychologische zin'. Eerstgeboren kinderen, vertroeteld en gekoesterd door bezorgde kersverse ouders, zijn eerder leiders dan vernieuwers, bekleden vaker hoge posities en verdienen meer dan hun jongere broers en zussen. Meer dan de helft van de Amerikaanse presidenten was de eerstgeborene.

Jongere kinderen, die doorgaans een meer ontspannen en slordige opvoeding krijgen, ergeren zich constant aan de macht van hun oudere broer of zus en zijn eerder geneigd om revoluties te leiden en met innovatieve concepten te komen. Tweede kinderen zoeken ook vaker contacten buiten het gezin en hebben doorgaans meer vrienden dan oudste broers en zussen. Als tweede kind, dat altijd al vermoedde dat mijn zus mijn komst nooit te boven is gekomen, vond ik vooral de opmerking van Orvos-Toth mooi: de geboorte van een broer of zus 'verdringt de eerstgeborene van de troon van exclusiviteit'.

Soms leest Inherited Fate als een pleidooi voor iedereen om therapie te volgen, aangezien 'al onze families vol getraumatiseerde voorouders zitten die mishandeld, verlaten, seksueel misbruikt, vervolgd of verdreven zijn'. Maar vrees niet: het boek biedt een doe-het-zelfcursus om je mentale gezondheid te verbeteren.

Elk hoofdstuk eindigt met een uitgebreide lijst met vragen, zoals: 'in hoeverre voelde je je geliefd en geaccepteerd in je familie?', 'in hoeverre had je het gevoel dat je ouders je begrepen en je innerlijke wereld aanvoelden?' en 'hoe liet je familie je weten wanneer je een taboe had aangeraakt?'

Ze benadrukt hoe slecht geheimen zijn voor zowel je psyche als de familieband. 'Herinneringen die we hebben geprobeerd te vergeten en te onderdrukken, angsten die we hebben geprobeerd te ontkennen, belasten onze relaties', schrijft ze. 'Het is heel zeldzaam dat het verdraaien van de waarheid een beschermende functie kan vervullen, en toch blijven we het proberen.'

Hoe meer verhalen kinderen over hun familie kennen, zelfs verhalen die generaties teruggaan, hoe beter ze met het leven om kunnen gaan. Na de aanslag op de Twin Towers in New York in 2001 spraken onderzoekers met de kinderen van de overledenen. Degenen die gemakkelijk over hun familiewortels konden praten, herstelden sneller en hadden minder last van posttraumatische stress. Familieverhalen, eindeloos opnieuw verteld, herhaald en verfraaid, lijken te werken als stootwillen op een boot en beschermen ons tegen de ergste gevolgen van een aanvaring.

_Inherited Fate_, naadloos vertaald uit het Hongaars, suggereert dat hoewel we het verleden niet ongedaan kunnen maken, het begrijpen ervan wel een positieve invloed kan hebben op ons heden en onze toekomst. Dit boeiende boek zet je aan het denken over je eigen relaties en de dingen die onuitgesproken zijn gebleven.