De president, de wapens en de tanden
Op een warme dinsdag in maart reisde Lula naar Betim, in de metropoolregio Belo Horizonte, om een technologiecentrum in een autofabriek te openen. Lachende werknemers, zakenmensen en ministers poseerden voor foto's met de president. Alleen de militairen die verantwoordelijk waren voor Lula's veiligheid konden er niet om lachen. Ze zweetten van de zorgen. Er was geen sprake van een duidelijke bedreiging voor de integriteit van de hoogste leider van de Republiek en er waren geen tekenen van vijandigheid rond het gebouw. In plaats daarvan was er een fabrieksmedewerker aanwezig – heel behulpzaam, met geverfd blond haar – die erop stond Lula glazen water en koffie aan te bieden. Ze was een nieuwe werknemer en de beveiligers hadden dus nog geen tijd gehad om haar verleden te onderzoeken en te beoordelen of ze geschikt was om de president te dienen. De vrouw moest worden tegengehouden.
Voor de leden van het Secretariaat voor Presidentiële Veiligheid, een van de belangrijkste takken van het Bureau voor Institutionele Veiligheid (GSI), dat sinds 1938 de Braziliaanse presidenten beschermt, zijn dit soort situaties geen nieuw verschijnsel. Binnen het secretariaat is een deel van het militaire personeel toegewezen aan de Algemene Coördinatie van Risicobeoordeling en Politieondersteuning, die als missie heeft om elke mogelijke bedreiging van het leven van de president te voorkomen. Ze maken zich zorgen over gewelddadige aanvallen (de president stapt daarom alleen in afgesloten ruimtes uit zijn auto) en vergiftigingen.
"Het is de taak van deze coördinatie om een lijst te maken van mensen die direct of indirect toegang hebben tot de president en om informatie te verzamelen. Bijvoorbeeld wie de koks zijn op het evenement, wie de cateringleveranciers zijn , wie er direct toegang hebben tot de keuken", zegt een militair die werkt bij Lula's beveiliging en vanwege de vertrouwelijkheid van zijn werk anoniem wil blijven. De zorgen over voedsel namen toe nadat de federale politie eind vorig jaar een plan onthulde om Lula door vergiftiging te doden (wat volgens de militaire samenzweerders de ‘organische ineenstorting’ van de nieuwgekozen president zou veroorzaken).
"Er is geen officiële overheidspaskamer, zoals in de tijd van de koningen. Sommige landen hebben er wel een, maar hier niet. Het is niet nodig", zegt de bewaker van de president. In totaal werkten 27 GSI-leden mee aan de planning van de reis naar Betim, die een maand van tevoren begon. In het paleisvocabulaire worden deze entourages Escav – Advanced Echelon genoemd. Het is aan hen om de route te plannen die de president neemt wanneer hij in de stad aankomt, om plaatselijke vertegenwoordigers te ontmoeten en om inbreuken op de veiligheid op te sporen. Het team bestond ook uit artsen, die klaar stonden om eventuele allergische reacties of voedselvergiftiging te behandelen.
“Bij externe gebeurtenissen moet je aan alles denken”, zegt een ander lid van Lula’s beveiligingsteam, die eveneens anoniem wil blijven. "Tijdens de campagneperiode is het bijvoorbeeld noodzakelijk om te berekenen welke punten interessant zijn voor de hydratatie van de president en op welke andere je beter kunt wachten. Alles in het leven draait om logistiek, als je erover nadenkt." Afhankelijk van de omvang van het evenement kunnen er bij de planningsfase wel vijfhonderd mensen betrokken zijn.
Het militaire personeel dat belast is met de persoonlijke veiligheid van de president, krijgt een opleiding tot ‘hoogwaardigheidsbekleder’. Zij bestuderen onderwerpen zoals de doctrine van de presidentiële veiligheid en het recht dat op de presidentiële veiligheid wordt toegepast; ze trainen in vechten, doelgericht schieten, reddingsacties op het water, aanvalspreventie en prehospitaalzorg; en leren bepaalde rolspecifieke inlichtingenactiviteiten uit te voeren. Kandidaten moeten 45 punten behalen bij de Shooting Skill Assessment, uitgevoerd met een pistool van 9 mm kaliber. Wie als chauffeur voor het presidentiële konvooi wil werken, moet bovendien een aantal specifieke tests afleggen. Hierbij hoort het oefenen van riskante manoeuvres op een simulator.
Maar naast deze kwalificaties moet u ook een minimumrang en een aantal fysieke kenmerken hebben. Als de militaire officier een officier is, dat wil zeggen, als hij een hogere opleiding heeft genoten, dan moet hij majoor of kapitein zijn om te kunnen werken bij de persoonlijke beveiliging van de president. Als u tot de manschappen behoort (militairen met een lagere of middelbare opleiding), dan dient u minimaal de rang van gevorderd sergeant te hebben. Dat staat in de interministeriële verordening 1.897, gepubliceerd in april 2024, die de vorige verordening uit 2006 verving. Daarin is ook bepaald dat bestuurders bij voorkeur minimaal 1,65 meter lang moeten zijn en in het bezit moeten zijn van een rijbewijs categorie D, waarmee zij personenvervoermiddelen met meer dan acht zitplaatsen mogen besturen, zoals bussen, minibussen en bestelwagens. Ook moeten ze een voorgeschiedenis van goed gedrag hebben.
Het medisch onderzoek van kandidaten is streng. Mannen en vrouwen met ‘ernstige spataderen in de onderste ledematen’ of littekens die ‘functionele verstoringen of ulceraties kunnen veroorzaken’ worden gediskwalificeerd. Zelfs de tandboog ontkomt niet aan een kritische blik. Presidentieel veiligheidspersoneel mag niet “minder dan zes tegenover elkaar staande kiezen per paar” hebben – maar kunsttanden, zoals kronen en bruggen, worden “getolereerd”.
Mannen dienen bij voorkeur minimaal 1,70 meter lang te zijn; vrouwen, 1,60 meter. Hoewel de door Piauí geïnterviewde militairen ontkennen dat er een verschil is in de behandeling van mannen en vrouwen, moeten vrouwen aan meer medische eisen voldoen. De GSI-verordening noemt zeven gynaecologisch-obstetrische criteria, zoals gigantomastie (grote borsten) en ‘abnormale genitale bloedingen’, die hen zouden kunnen uitsluiten van de persoonlijke veiligheid van de president.
Waar Lula zich ook bevindt, in Beijing of São Paulo, in de lucht of op het land, hij wordt altijd vergezeld door vijf GSI-agenten. Het zijn militairen die verantwoordelijk zijn voor de directe veiligheid, die dagelijks met de president samenleven, aan al zijn verplichtingen deelnemen en zelfs in het Alvoradapaleis overnachten. Als ze officier zijn, kunnen ze maximaal drie jaar in die functie blijven; als het vierkanten zijn, maximaal vier. Het gebruikelijkst is echter dat teams jaarlijks vernieuwd worden. "Dit is goed voor de officieren, die een beetje een privéleven kunnen hebben, en het is essentieel voor de veiligheid van de president", zegt een officier die met piauí sprak .
De persoon die momenteel verantwoordelijk is voor dit kleine team is Wallace Manaro Silva. Hij werd luitenant-kolonel bij de infanterie van het leger en trad in februari in functie. Hij is een discrete man, zonder sporen op sociale media. Wie zijn naam op Google zoekt, vindt geen foto; Zijn naam en functie staan op de website van het voorzitterschap, maar er staat geen informatie over zijn cv. Manaro won het vertrouwen van Lula toen hij de leiding kreeg over het regionale kantoor van GSI in São Paulo, toen het PT-lid het voorzitterschap al had neergelegd. (Voormalige presidenten en hun families hebben recht op de beveiliging die het GSI biedt.)
Na het directe beveiligingsteam zijn er nog twee anderen: het team voor de nabije en het team voor de verre beveiliging. De eerste groep beslaat de grenzen van de plaatsen waar de president zich bevindt en bestaat uit militair personeel van de strijdkrachten. De tweede is verantwoordelijk voor het toezicht op de buitengebieden en de bewegingen van het presidentiële konvooi. Dit team bestaat uit leden van het leger en andere instellingen, zoals de militaire politie, de civiele politie, particuliere beveiligingsbedrijven en Detran.
De minister-president van de GSI is generaal Marcos Antonio Amaro dos Santos. Hij trad in mei 2023 aan, een maand na het vertrek van generaal Gonçalves Dias, die werd gefilmd terwijl hij vriendschappelijke betrekkingen aanging met de indringers van 8 januari. De opname, en het feit dat de presidentiële beveiliging nauwelijks ondernam om de menigte in bedwang te houden, versterkten de indruk dat de GSI medeplichtig was aan de invasie. In de gangen van Planalto wordt verteld dat Lula verrast werd door het gedrag van G Dias, zoals de generaal bekend staat. De first lady en Flávio Dino, destijds minister van Justitie en Openbare Veiligheid, “draaiden hun hoofd om, alsof ze het al wisten”, aldus een ambtenaar die de ontwikkeling van de crisis volgde.
In april van dat jaar, voordat Amaro de GSI overnam, voerde de overheid een schoonmaakactie uit. Interim-minister Ricardo Cappelli ontsloeg in slechts twee dagen tijd 87 medewerkers van de inlichtingendienst. Janja weigert echter nog steeds GSI-leden in zijn beveiligingsteam op te nemen, dat enkel uit agenten van de federale politie bestaat. "Ze was [ de GSI ] al niet leuk . Met Bolsonaro begon ze er een hekel aan te krijgen. En na 8 januari raakte ze er zelfs van geïrriteerd", zegt dezelfde agent.
Onder leiding van generaal Amaro beleefde de GSI rustigere tijden. Hij werd geboren in Motuca, in het binnenland van São Paulo, en staat bekend als een kalme, georganiseerde man met een verzoenend karakter. Hij arriveert op de tweede verdieping van het Planalto Paleis, één verdieping onder Lula's kantoor. De generaal verklaarde tegenover Piauí dat, ondanks de schok over de onthullingen van de Federale Politie over plannen om Lula, Alckmin en STF-minister Alexandre de Moraes te vermoorden, er geen drastische wijzigingen waren in de modus operandi van de GSI . "Er is geen behoefte aan verandering. De basisprincipes voor veiligheid zijn hetzelfde en dienen zelfs voor andere landen als referentie," zei hij. “Wat er gebeurde was een verbetering van wat we al deden.”
Maar er waren veranderingen, althans materiële. Vóór 8 januari had de overheid zestig beveiligingscamera's hangen die de gebieden van het Alvorada-paleis, het Planalto-paleis, het Jaburu-paleis en Granja do Torto in de gaten hielden. Tegenwoordig zijn het er 627. Er moeten nog eens 81 camera's worden geïnstalleerd. De beeldkwaliteit is helderder en de standaard archiveringstijd voor beeldmateriaal is verlengd (werd het voorheen slechts dertien dagen in de ‘cloud’ bewaard, nu is dat zes maanden). Alleen al in deze machine werd 8,4 miljoen real geïnvesteerd. De bepantsering van de ramen op de begane grond van het Planalto Paleis is al goedgekeurd door Iphan en zal 11,7 miljoen real kosten (de werkzaamheden stonden vorig jaar gepland, maar liepen vertraging op). Er moeten ook aanpassingen worden gedaan aan de wachthuizen in Palácio da Alvorada en Granja do Torto.
Amaro is een gepensioneerde generaal en werkte jarenlang in de beveiliging van de toenmalige president Dilma Rousseff. Hij vergezelde haar vaak op haar ochtendlijke fietstochten in Brasilia. Hij was minister van Veiligheid voor het presidentschap van de Republiek en hoofd van het Militaire Huis. In 2015 leidde een ministeriële hervorming ertoe dat de GSI zijn ministeriële status verloor en werd geïntegreerd in het Regeringssecretariaat, onder verantwoordelijkheid van Amaro. Toen besloot de generaal een boekje te schrijven waarin hij uitgebreid uitlegde hoe de GSI werkte. Het doel was volgens hem om het belang van het lichaam te benadrukken. Het document raakte in de vergetelheid, maar kreeg onlangs een nieuwe editie, herzien door de minister. Er is weinig veranderd. Sommige foto’s maakten plaats voor andere, er werden QR-codes toegevoegd, “maar de concepten blijven intact”, legt hij uit.
De handleiding heeft de afmetingen van een stripboek, een legerblauwe omslag en geen titel. Het vertelt objectief de geschiedenis van de GSI en haar taken, waaronder het verzorgen van de ontwikkelingsraden van het Braziliaanse ruimtevaartprogramma en het nucleaire programma. "Bij GSI was er altijd veel werk, maar er was geen formele doctrine. Deze handleiding was noodzakelijk om een methodologie te hebben", zegt Amaro, trots op zijn eigen werk. "Ik weet niet wie het zei, een Griekse of een Franse denker, ik weet het niet. Maar ik heb het ooit gehoord en besloot het ter harte te nemen: 'het kost twintig jaar om een reputatie op te bouwen en slechts vijf minuten om die te vernietigen'," vervolgde de minister, verwijzend naar een uitspraak die wordt toegeschreven aan de Amerikaanse miljardair Warren Buffett. “In de beveiliging is het zo: alles lijkt transparant, maar je moet altijd alert zijn.”
