De Franse socioloog die de huizen van de ultra-rijken infiltreerde om bloot te leggen hoe moderne slavernij werkt

Wat gebeurt er achter gesloten deuren tussen de rijken en hun werknemers?

Het is een vraag die schrijvers en filmmakers al eeuwenlang fascineert. De Franse socioloog Alizée Delpierre besloot het wetenschappelijk te benaderen.

Ze wilde inzicht krijgen in de geavanceerde systemen van slavernij die de rijkste mensen ter wereld in hun huizen inbouwen om hun excentrieke behoeften en verlangens te bevredigen.

Alizée bezocht luxe appartementen in het centrum van Parijs en prachtige herenhuizen aan de Franse Rivièra.

Hij hoorde een vrouw tegen haar dienstmeisje zeggen: "Ik vraag me af of ze ooit zal begrijpen dat ik twee ijsblokjes wil en niet drie."

Een huishoudster vertelde hoe haar werkgever tweeënhalf ei at bij het ontbijt. Ze had gehoord van huizen waar de afstand tussen het bestek op tafel in millimeters moest worden gemeten.

En ze ging nog verder: ze werd zelf nanny en parttime keukenhulp voor een vrouw uit de Parijse adel. Ze woonde zelfs een paar maanden bij haar familie in China als au pair (gastouder).

Het resultaat van jarenlang onderzoek naar dit onderwerp is het boek Servir a los Ricos (De rijken dienen, geen Portugese editie) , onlangs gepubliceerd in het Spaans, waarin ze zich verdiept in de codependente relaties die plaatsvinden in de luxueuze woonkamers van Franse huizen - maar die, met enkele variaties, ook in andere delen van de wereld voorkomen.

Door diep in te gaan op de intimiteit van de rijken, onthult de socioloog hoe huishoudelijk werk verband houdt met kwesties in de geglobaliseerde wereld, zoals immigratie en ongelijkheid.

En het roept vragen op over geld en macht die relevant zijn voor mensen uit alle lagen van de bevolking.

Delpierre is onderzoeker bij het Franse Nationaal Centrum voor Wetenschappelijk Onderzoek. Hieronder vindt u een bewerkte versie van haar gesprek met BBC Mundo, de Spaanstalige dienst van de BBC.

BBC News Mundo - Je boek wekte veel belangstelling omdat een deel van je onderzoek bestond uit het infiltreren van de huizen van miljonairs. Wat heb je met deze methodologie kunnen doen?

Alizée Delpierre - Nou ja, infiltreren was niet het enige wat ik deed.

Ten eerste heb ik veel interviews afgenomen met rijke mensen en met mannelijke en vrouwelijke werknemers. Uit deze interviews heb ik veel informatie verkregen over de relatie tussen werkgevers en werknemers.

Maar ik wilde ook de relatie tussen de werknemers zelf onderzoeken, en daarvoor waren interviews niet de oplossing.

Toen ik als dienstmeisje in rijke huishoudens werkte, zag ik dat er onder het personeel hiërarchieën bestonden: vriendschaps- en liefdesrelaties, maar ook onderlinge concurrentie.

Het gaat om mensen die veel kunnen verdienen door de rijken te bedienen, maar die aan hun bazen moeten laten zien dat ze heel goed werken, dat ze volgzaam zijn, dat ze alle bevelen opvolgen, etc. Soms ontstaat hierdoor concurrentie.

BBC News Mundo - In het boek beschrijft u de relatie tussen werkgevers en werknemers als een "gouden uitbuiting". Wat bedoelt u daarmee?

Delpierre - "Gouden uitbuiting" is een oxymoron [samenvoeging van woorden met tegengestelde betekenissen] die mij helpt uitleggen dat werknemers zich in een situatie van uitbuiting bevinden omdat ze onbeperkt werken, maar tegelijkertijd werken ze ook veel en verdienen ze ook veel.

Ik zag met eigen ogen dat werkgevers mij vroegen om veel meer te werken dan afgesproken, ook al werkte ik maar parttime.

Dus de werknemers die elke dag bij de rijken thuis werken en daar slapen – want dat is een voorwaarde om voor de rijken te werken – werken de hele dag en ook 's nachts.

Vrouwen die voor kinderen zorgen, krijgen bijvoorbeeld nauwelijks slaap. Ze moeten in de bedden of kamers van de kinderen slapen, waardoor ze 's nachts niet goed slapen. En overdag moeten ze voor de kinderen koken, met ze uitgaan, enzovoort.

Het is een vorm van uitbuiting, omdat ze geen tijd hebben voor iets anders dan werken.

Het ‘gouden’ deel is dat ze veel verdienen: 3 duizend, 4 duizend, 5 duizend, zelfs 12 duizend euro [tussen R$ 19 duizend en R$ 76 duizend - het minimumloon in Frankrijk is 1,8 duizend euro, of R$ 11,4 duizend].

Als we deze werknemers vergelijken met de rest van de beroepsbevolking, behoren ze tot de rijken.

Ze krijgen ook veel dure cadeaus: mobiele telefoons, kleding, eten, enzovoort.

Ik was zeer verrast toen ik zag dat in de huizen van de rijken de cadeaus voor werknemers Chanel-kleding konden zijn, of een tas van een merk dat ik niet eens kende omdat het alleen voor de ultrarijken is, etc.

Deze werknemers hebben dus veel geld, krijgen dure cadeaus, kunnen eten van rijke mensen, slapen in zeer grote en mooie huizen en hebben zeer goede materiële omstandigheden.

Gouden uitbuiting is een systeem dat als volgt werkt: hoe meer geld en geschenken de rijken aan hun werknemers geven, hoe meer legitimiteit ze voelen om van hen te eisen dat ze nog harder werken.

Er ontstaat een soort schuld. Werknemers hebben het gevoel dat ze moeten werken om alles wat ze hebben gekregen goed te maken – het hoge salaris, de cadeaus, de privileges.

BBC Mundo - Het is duidelijk dat in dit soort werk het professionele zich vermengt met het persoonlijke. Wat is het effect hiervan? Hoe zou u deze emotionele relatie tussen rijken en werknemers omschrijven?

Delpierre - Als je met iemand samenwoont, wie dat ook mag zijn, ontstaat er onvermijdelijk een relatie die niet alleen over werk gaat.

Er zijn emoties, genegenheid, zelfs liefde: liefde voor de bazen, liefde voor de kinderen van de bazen. Het is een bijna familierelatie.

Zeggen dat werknemers "deel uitmaken van de familie" kan niet worden opgevat als hypocriete retoriek. De emoties zijn reëel.

En juist om die reden – omdat ze als deel van de familie worden beschouwd – vinden werkgevers dat ze meer mogen vragen dan ze van welk ander type werknemer dan ook zouden vragen.

De sociologie, die de verhoudingen binnen het gezin bestudeert, heeft al aangetoond dat juist in deze ruimte heel duidelijke vormen van overheersing en zelfs geweld ontstaan.

Dit gebeurt omdat er niemand buiten is die toezicht houdt op wat er in de privacy van het huis gebeurt.

Omdat werknemers als deel van de familie worden behandeld, voelen de rijken zich vrij om hen te gebruiken zoals ze willen. Maar tegelijkertijd geven ze ook om hun werknemers – bijvoorbeeld om hun gezondheid en die van hun gezin.

Ik heb veel werknemers ontmoet die met hun eigen kinderen bij hun werkgever in huis woonden. De rijken betaalden voor hun opleiding, eten, dokterskosten, etc.

Het is een ambivalente relatie.

BBC Mundo - Er is dus een onmiskenbare verbondenheid, maar in het boek beschrijf je ook dat er een zekere afstand is. Hoe creëren de rijken die afstand met hun werknemers?

Delpierre - In veel opzichten.

Een daarvan is ruimtelijk. In de huizen van de rijken kunnen de bedienden zich niet overal bewegen. Ze kunnen het zwembad niet gebruiken, ze kunnen niet naar de delen van het huis waar de rijken met hun vrienden samenkomen. Ze hebben geen bewegingsvrijheid.

In de grotere huizen die ik heb gezien, waren er aparte gangen voor het personeel en de werkgevers, zodat de werkgevers het personeel niet de hele tijd zagen.

Een andere manier waarop werkgevers afstand afdwingen, is door de namen van werknemers te veranderen. Als je bijvoorbeeld Juan heet, noemen ze je misschien Joseph.

En er zit een racistische ondertoon in deze naamswijziging. Wanneer werknemers buitenlanders zijn – wat tegenwoordig voor velen het geval is – veranderen werkgevers hun naam in een Franse naam. Dit is symbolisch geweld, zoals Pierre Bourdieu zou zeggen.

Er zijn werkgevers die al hun werknemers altijd dezelfde naam geven. De nanny heet bijvoorbeeld altijd Maria. Als er een nieuwe nanny komt, heet zij ook Maria.

Het is een manier om de superioriteit van de rijken te demonstreren ten opzichte van andere mensen, die gedepersonaliseerde mensen zijn.

BBC Mundo - Het is onmogelijk om te negeren dat de overgrote meerderheid van de mensen die zich aan dit werk wijden vrouwen zijn, van wie sommigen zwart of Latino zijn. Wat is de rol van deze identiteiten? Hoe spelen gender en ras een rol in huishoudelijk werk?

Delpierre - Ras en geslacht spelen een cruciale rol in de manier waarop de binnenlandse arbeidsmarkt is gestructureerd.

Het is een markt waar je jezelf niet verkoopt met een cv. Diploma's zijn niet nodig – en die bestaan ​​in deze context al helemaal niet.

Werkgevers moeten andere kwaliteiten identificeren om de 'beste' werknemers te selecteren, maar uiteindelijk worden deze vaardigheden essentieel.

Alleen vrouwen kunnen bijvoorbeeld voor kinderen zorgen, omdat men gelooft dat ze daar een natuurlijke aanleg voor hebben. Chauffeurs zijn altijd mannen, vanwege het vooroordeel dat zij beter kunnen rijden. Ik heb nog geen mannen als kindermeisje bij rijke mensen thuis aangetroffen.

Ook op de binnenlandse arbeidsmarkt spelen veel raciale stereotypen een rol.

In Frankrijk bijvoorbeeld wordt gezegd dat zwarte vrouwen aanhankelijk zijn. Werkgevers geven daarom de voorkeur aan zwarte vrouwen om voor kleine kinderen te zorgen. Er is een diep racistische en koloniale voorstelling van de Afrikaanse vrouw als iemand die voorbestemd is om veel kinderen te krijgen en moeder te worden.

Zelfs blanke mensen hebben een bepaalde etniciteit. Rijke mensen geven de voorkeur aan blanke mannen of vrouwen aan de top van de hiërarchie in het huishouden. Butlers komen bijvoorbeeld vaak uit Europese landen.

Natuurlijk zijn deze vooroordelen niet beperkt tot de binnenlandse arbeidsmarkt, maar in deze sector zijn geslacht en ras de belangrijkste criteria bij het selecteren van werknemers.

BBC Mundo - Film en literatuur hebben de relatie tussen rijken en hun bedienden vaak in beeld gebracht. U noemt het zelf in het boek Parasite, de beroemde Koreaanse film uit 2019. Daarin, net als in veel andere verhalen, worden de rijken afgebeeld als bedreigd door hun eigen bedienden. Heeft u in uw onderzoek iets dergelijks gevonden? Zijn de rijken bang voor hun bedienden?

Delpierre - Het is interessant, want in deze films zie je altijd werknemers die wraak nemen voor de overheersing die ze van hun bazen hebben ondergaan.

Maar de realiteit is anders. Ik ben nog geen enkele werknemer tegengekomen die zijn baas heeft vermoord (lacht). Ja, ik ben wel eens gevallen tegengekomen van werknemers die hebben gestolen, maar dat is zeer zeldzaam.

Meestal zijn de rijken niet echt bang voor hun werknemers, omdat ze weten dat zij alle macht in handen hebben. Ze weten dat hun werknemers niets zijn zonder hun geld. Zonder hun huis hebben hun werknemers geen slaapplaats.

Als een werknemer besluit naar de rechter te stappen, komen de rijken als winnaars uit de bus, omdat hun vrienden advocaat zijn en veel sociaal kapitaal hebben. Ze weten dat ze onaantastbaar zijn. Ze weten dat hen niets kan overkomen. In de weinige rechtszaken die ik ben tegengekomen waarin een werknemer zijn baas aanklaagde, won de baas.

Dus nee, ze zijn niet bang voor hun werknemers. Het enige waar ze bang voor zijn, is dat ze weggaan, dat ze een andere baan zoeken. Daarom bespreek ik in het boek de dromen van bazen.

Sommige mensen vertelden me: "Vannacht droomde ik dat mijn oppas wegging en ik wist niet wat ik met mijn kinderen aan moest." Deze mensen hebben elke dag bedienden. Ze kunnen niet koken.

Een vrouw vertelde mij dat ze niet wist hoe ze haar kinderen naar school moest brengen, niet wist welke straat ze moest nemen, etc. Haar grootste angst was dus dat de nanny zou zeggen: "Ik ga in een ander huis werken" of "Ik kom te laat".

BBC Mundo - In het boek ga je ook in op het recente debat over de woordenschat die gebruikt wordt om over huishoudelijk werk te praten en wat als politiek correct wordt beschouwd. In het Spaans bijvoorbeeld, proberen mensen tegenwoordig te praten over "huishoudelijk personeel" en niet over "bedienden" of "bedienden". Hoe wordt dit behandeld in de huizen van de rijken? Heb je hier een standpunt over?

Delpierre - In het Frans spreken rijken vaak over domestiques of bonnes (dienstmeisjes).

Domestiques komt van het Latijnse woord domus , wat huis betekent. En dit is belangrijk. Ik denk dat het belangrijk is om het woord "huis" te benadrukken. Het bijzondere van deze relaties is dat ze zich afspelen in huis. Het is een heel bijzondere werkruimte. Atypisch. Het is de ruimte van familie, van geheimen, van intimiteit, enzovoort, en daarom ontstaan ​​relaties zoals ze ontstaan.

Het lijkt me ongepast om institutionele termen zoals "huishoudelijk werk" te gebruiken, omdat ze dominantie verhullen. Natuurlijk ben ik niet tegen de strijd van arbeiders die ervoor pleiten dat dit als werk wordt erkend.

Maar door ze 'huishoudelijk personeel' te noemen, verbeteren de arbeidsomstandigheden niet en verandert de relatie met werkgevers niet.

De werkomstandigheden van werknemers zijn tegenwoordig vrijwel hetzelfde als vroeger.

Als socioloog heb ik ervoor gekozen om alleen het woord ‘domestiques’ te gebruiken en niet de term ‘huishoudelijk personeel’, juist om de historische continuïteit tussen het huiselijk leven van vandaag en dat van vroeger aan te geven.

Als we 'huishoudelijk werk' gebruiken, breken we met de huishoudelijke dienst van het oude Europa. En mijn standpunt als wetenschapper is dat, hoewel sommige dingen veranderd zijn, de huiselijkheid hetzelfde blijft.

Miljoenen en miljoenen vrouwen over de hele wereld, met name arme vrouwen en migrantenvrouwen, hebben een baan. En steeds meer mensen huren mensen in om op uurbasis thuis te werken, bijvoorbeeld als au pair .

Dit roept een belangrijke vraag op voor iedereen, niet alleen voor de ultrarijken:

Wat doen we met huishoudelijk werk? Moeten we het zelf doen? Moeten we iemand betalen om het te doen? Moeten we onze familieleden vragen om ons gratis te helpen?

Dit is een heel universele vraag.