Toxische ouders: wanneer is het tijd om de relatie te verbreken?

Sarah verbrak het contact met haar moeder enkele dagen voor haar 21e verjaardag. "Ik werd echt boos", zegt de jonge vrouw, wier naam in het rapport is gefingeerd om haar identiteit te beschermen. De scheiding van het gezin vond plaats tijdens een telefoongesprek.

Het feit dat Sarahs ouders te druk waren om haar verjaardag te vieren, was slechts één reden voor de vervreemding. Sarah was de koelheid, het egoïsme en het gebrek aan interesse van haar moeder zat. Ze zegt dat haar moeder neerkeek op haar academische achtergrond en haar onder druk zette om te helpen op de boerderij van haar familie.

Maar wat Sarah het meeste pijn deed, was het feit dat haar moeder haar nooit probeerde te beschermen tegen haar vader, die controlerend en vaak beledigend was.

Twee of drie jaar lang sprak Sarah niet met haar moeder, die haar ook niet zocht. "Het was zelfs bevrijdend", herinnert hij zich.

Maar toen ze besloot om naar het buitenland te verhuizen, nam ze contact op met haar ouders om de zaken niet onopgelost te laten. Hun houding was echter teleurstellend. Volgens Sarah deden ze alsof er niets gebeurd was, wat in de jaren erna tot nieuwe afstanden leidde.

Deskundigen zijn van mening dat de afstand tussen ouders en kinderen groter wordt, maar het is lastig om gegevens te vinden die deze mening ondersteunen. Wat we wel weten, is dat het uiteenvallen van gezinnen verrassend vaak voorkomt, hoewel de beslissing niet eenvoudig is.

Want wanneer is het juist om ons te verbreken met degene die ons geschapen heeft? Brengt deze keuze meer geluk? Meer wijsheid? Wat zijn ouders uiteindelijk aan hun kinderen verschuldigd? En wat zijn kinderen aan hun ouders verschuldigd?

'Het onderwerp is nog steeds taboe'

Er is relatief weinig onderzoek gedaan naar het uiteenvallen van gezinnen, zegt Lucy Blake, hoogleraar psychologie aan de University of the West of England en auteur van No Family is Perfect: A Guide to Embracing the Messy Reality . "Het is nog steeds een taboe", zegt hij.

"Het is een eng onderwerp waar mensen niet over willen praten. Ze denken dat het alleen anderen overkomt."

Uit een onderzoek uit 2022, dat gebruikmaakte van gegevens uit een enquête onder ruim 8.500 mensen in de Verenigde Staten, bleek dat 26% van de ondervraagden in de loop van 24 jaar vervreemd was geraakt van hun vader en 6% van hun moeder. Daaronder bevonden zich ook mensen die hun ouders nog af en toe zagen.

Uit een soortgelijk onderzoek onder 10.200 mensen in Duitsland bleek dat 9% van de ondervraagden in een periode van 13 jaar vervreemd was geraakt van hun moeder en 20% van hun vader.

In een ander onderzoek onder 1.340 mensen in de Verenigde Staten, beschreven in een boek uit 2020, ontdekte socioloog Karl Pillemer van Cornell University dat 10% van de respondenten vervreemd was van hun ouders of kinderen en geen enkel contact meer had.

Ondanks onderzoek zijn er nog steeds geen gegevens die mensen bij wie het gezin is ontbonden, in de loop der tijd kunnen traceren. Daardoor is het moeilijk te zeggen of dit fenomeen zich heeft uitgebreid. Sommige onderzoekers, zoals Pillemer, denken van wel.

"In de generaties vóór de babyboomgeneratie bestond er een sterke norm van familiesolidariteit, waarbij bloed luider sprak. Maar die norm is verzwakt", zegt Pillemer, die betoogt dat dit niet per se slecht is. Nieuwe vormen van familieorganisatie, zoals stabiele verbintenissen en kinderloze koppels, werden in de loop van de tijd steeds meer geaccepteerd.

Joshua Coleman, een psycholoog die onderzoek doet naar vervreemding binnen het gezin en verschillende boeken over dit onderwerp heeft geschreven, is het daarmee eens. Hij voegt eraan toe dat het groeiende individualisme achter deze beweging kan zitten.

"De cultuur van het individualisme draait om de focus op jezelf, je identiteit, je eigen geluk", benadrukt hij. "Daarom worden onze relaties met andere mensen als secundair beschouwd."

Uit onderzoek blijkt dat oudere ouders in de VS twee keer zo vaak een slechte relatie met hun kinderen hebben dan in iets minder individualistische landen als Israël, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk.

Invloed van sociale netwerken en therapie

Coleman beweert dat dit fenomeen wordt versterkt door sociale media. Het is steeds makkelijker om online een groep gelijkgestemden te vinden. Bovendien moedigen veel influencers op sociale media hun volgers aan om de banden met 'giftige' mensen te verbreken.

Ook de toename van het aantal mensen dat therapie volgt, noemt hij een belangrijke factor, maar die is niet altijd positief. Er zijn gevallen bekend van therapeuten die alleen naar één kant van het verhaal luisteren en daardoor een familielid met een psychiatrische aandoening 'diagnostiseren', zonder dat ze die persoon ooit ontmoet hebben. Dit is echter in strijd met de ethische regels van de psychiatrie en de psychologie.

Coleman zegt dat hij veel volwassenen heeft gezien die, nadat ze met therapie waren begonnen, hun ouders ervan beschuldigden giftig en narcistisch te zijn of een borderlinepersoonlijkheidsstoornis te hebben.

Dit wil niet zeggen dat het verbreken van de banden per definitie een slecht besluit is. Volgens Pillemer hebben veel mensen goede redenen om dit te doen, vooral als ze als kind zijn misbruikt.

"Er zou geen enkel maatschappelijk stigma op moeten rusten", betoogt hij.

Coleman is het daarmee eens. Volgens hem kan hetzelfde gebeuren als ouders volkomen onbuigzaam, onberouwvol en niet bereid zijn om te luisteren.

Redenen voor het uiteenvallen van het gezin

Uit het onderzoek van Pillemer — dat bestond uit een enquête en diepgaande interviews met 300 mensen — bleek dat terugtrekking vaak niet wordt veroorzaakt door één grote traumatische gebeurtenis, maar eerder door een "opeenhoping van kleine negatieve interacties".

Door voortdurende spanningen tussen schoonzonen, schoondochters en schoonfamilie raakt de relatie bijvoorbeeld steeds meer op de klippen gelopen.

In een Amerikaans onderzoek onder ruim 1.000 mensen, uitgevoerd door Coleman, noemden de meeste deelnemers specifieke handelingen van familieleden of de familiedynamiek als de belangrijkste oorzaken van vervreemding.

In veel gevallen hielden deze breuken verband met de situatie na de scheiding, zoals het kiezen van de kant van één van de ouders of het afwijzen van de nieuwe partner.

Ook vragen over identiteit en seksualiteit komen vaak ter sprake. Sommige ouders weigeren bijvoorbeeld te accepteren dat hun kinderen homoseksueel zijn. Ongeveer 20% noemde ook politieke verschillen als reden voor vervreemding van de familie.

In het Verenigd Koninkrijk interviewde Blake ongeveer 800 mensen die de banden met een familielid hadden verbroken. De meesten noemden emotioneel misbruik als de belangrijkste reden voor hun vertrek. "Meestal heeft dit te maken met problematische opvoedingspatronen, zoals een zeer rigide, controlerende of autoritaire opvoeding", legt de onderzoeker uit.

Ze wijst er echter op dat de deelnemers aan haar onderzoek hulp zochten om met de verlatingsangst om te gaan. Dit is echter niet per se representatief voor de ervaring van alle mensen die in een dergelijke situatie terechtkomen.

Toch gelooft Blake dat het een vaak over het hoofd gezien aspect van moeilijke familierelaties onthult. Niemand zou in een relatie moeten blijven waarin hij of zij zich niet veilig voelt. We denken vaak aan fysiek of seksueel misbruik, maar we moeten het ook hebben over emotioneel misbruik.

Coleman en Pillemer stellen dat de term 'emotioneel misbruik' complex is en verkeerd kan worden geïnterpreteerd. Volgens Coleman kan het kind in sommige gevallen te maken hebben met psychische problemen of middelenmisbruik, waardoor hij zijn ouders onterecht afschildert als mishandelende figuren.

Maar het is belangrijk dat we dit niet als excuus gebruiken om de gevolgen van emotioneel misbruik voor de mensen die het daadwerkelijk ervaren te bagatelliseren. Ook mogen we herinneringen aan misbruik niet ongeldig verklaren, alleen maar omdat het jaren geleden is gebeurd.

Coleman wijst er ook op dat de regels over wat gezond ouderschap inhoudt, voortdurend veranderen. Wat vandaag de dag als emotioneel beledigend of verwaarlozend gedrag wordt beschouwd, werd vroeger mogelijk niet als zodanig gezien.

Ouders hebben bijvoorbeeld moeite met het herkennen en ondersteunen van kinderen die kampen met psychische problemen. Maar 40 jaar geleden was de kennis over geestelijke gezondheid nog vrij beperkt.

Hoeveel zijn wij onze ouders verschuldigd?

Natuurlijk is het voor sommige mensen noodzakelijk om de banden met hun ouders te verbreken. Maar hoeveel zijn we hen eigenlijk verschuldigd?

"Ik ben in tweeën verdeeld", zegt filosoof Christopher Cowley van het University College Dublin, als hem wordt gevraagd of we een levenslange relatie met onze ouders verschuldigd zijn.

Aan de ene kant ben ik mijn ouders letterlijk alles verschuldigd, in metafysische en existentiële zin. Maar als ik een vorm van ouderlijk misbruik heb meegemaakt, betekent dat natuurlijk waarschijnlijk dat ik geen enkele plicht meer jegens hen heb.

Als kind ligt de macht en verantwoordelijkheid binnen een relatie volledig bij de ouders. Maar dat verandert naarmate we ouder worden.

Tijdens de adolescentie is het gebruikelijk dat kinderen hun ouders de schuld geven en bekritiseren. Dit is een natuurlijk onderdeel van het proces van uit elkaar groeien, legt Cowley uit. "Maar zodra je volwassen bent, kun je niet al je problemen op je ouders afschuiven", betoogt hij.

Op een gegeven moment worden onze ouders ouder en kwetsbaarder. Volgens hem moeten we daarom wat meer geduld en medeleven tonen. Volgens Cowley zou een ideale relatie tussen ouders en kinderen vergelijkbaar moeten zijn met een vriendschap.

Invloed van externe factoren

Als iets ons niet lukt, geven we de schuld vaak aan externe factoren. Als we bijvoorbeeld een deadline missen, zeggen we dat we niet genoeg tijd hebben gekregen of dat "de hond ons huiswerk heeft opgegeten".

Maar we hebben niet altijd evenveel begrip voor de fouten van anderen. Als we eerlijk willen zijn tegenover onze ouders, moeten we ook rekening houden met externe factoren.

Zou het kunnen dat gebrek aan kennis, psychische problemen, gezondheidsproblemen of financiële moeilijkheden hebben bijgedragen aan een slechte opvoeding?

Pillemer herinnert zich een interview met een moeder en zoon die de band hadden verbroken. Ze hadden elkaar ongeveer 25 jaar niet gezien. Over zijn moeder zegt hij: "Haar man verliet haar begin jaren zestig, en in die tijd waren de mogelijkheden voor vrouwen erg beperkt. Dus trouwde ze opnieuw met een man die niet zo goed was, maar ook niet gewelddadig."

Volgens Pillemer "had de zoon een hekel aan zijn moeder, maar zij vond dat haar gezin bescherming nodig had, wat uiteindelijk ook gebeurde."

Coleman noemt een scenario dat hij regelmatig tegenkomt: volwassen kinderen die worden opgevoed door alleenstaande moeders, zonder enige ouderlijke steun.

"Soms zegt het kind: 'Je was te veel weg, en ik voelde me verwaarloosd'", zegt hij. "Enerzijds moet de moeder begrip hebben voor dit gevoel, anderzijds moet de zoon ook erkennen dat zijn moeder twee banen had om hem alleen te kunnen onderhouden."

Als we proberen het gedrag van onze ouders te begrijpen, kan dat ons een gevoel van vrede geven. Het laat ons immers beseffen dat niet alles met opzet gebeurde, wat in veel gevallen de pijn verzacht.

Dit betekent niet dat we hen moeten vergeven of dat we het contact moeten herstellen. Maar als we duidelijkheid hebben over de situatie, kan de last van het verleden van ons afglijden en de druk op ons verlichten als we ooit ouders worden.

Cowley stelt voor dat we rekening houden met de psychologische gevolgen van vervreemding op de lange termijn voordat we iemand uit ons leven bannen. Zou je je nog steeds goed voelen als een van je ouders zou overlijden? Je hebt geen controle over wat je achtervolgt.

Voor sommige mensen kan het verstandig zijn om de communicatielijnen open te houden, al is het maar minimaal, zodat er ruimte is voor toekomstig gesprek. Wanneer we de banden voorgoed verbreken, kunnen we de rest van ons leven worstelen met de vraag wat er werkelijk is gebeurd.

Cowley stelt ook voor om een ​​principe toe te passen dat in de Bijbel staat en dat ook door de filosoof Kant werd verdedigd: behandel anderen zoals je zelf behandeld wilt worden. "Stel je voor dat je in de toekomst bent", zegt Cowley.

Hoe zou u zich voelen als uw volwassen kind u zou vertellen dat uw opvoeding volgens de normen van vandaag slecht was? "Het is makkelijk om te geloven dat we de fouten van onze ouders nooit zullen herhalen, maar we zullen wel nieuwe fouten maken", zegt Pillemer.

Herinneringen

Nog een laatste vraag om over na te denken: zijn uw jeugdherinneringen volledig accuraat? Het menselijk geheugen is gebrekkig en we hebben de neiging om herinneringen te vervormen of te verzinnen, vooral als volwassenen.

Dit kan invloed hebben op de manier waarop wij onszelf waarnemen. Als u zichzelf bijvoorbeeld als extravert beschouwt, dan zitten uw herinneringen waarschijnlijk vol met mensen en sociale gebeurtenissen waar u van hebt genoten. Maar als u zich later als introvert identificeert, kunnen uw herinneringen veranderen. U zult zich dan meer momenten herinneren waarop u alleen was of zich ongemakkelijk voelde in sociale situaties.

Hetzelfde kan gebeuren met de herinneringen die wij hebben aan onze ouders, en de herinneringen die zij hebben aan ons. Dit kan verklaren waarom sommige mensen ervoor kiezen om afstand te nemen.

Volgens Coleman vinden veel mensen het stressvol om te leven met tegenstrijdige herinneringen aan hun ouders. Wanneer ze uit elkaar gaan, beseffen ze dat ze zich niet meer zo hoeven te voelen en dat ze de slechte dingen omarmen om de goede dingen uit te wissen.

De belangrijkste vraag is misschien wel of het verbreken van banden ons daadwerkelijk gelukkiger maakt. Voor veel mensen wel.

"Uit onderzoek blijkt dat volwassen kinderen zich gelukkiger en minder gestrest voelen na social distancing", zegt Coleman.

Ze hebben het gevoel dat ze de juiste beslissing hebben genomen, ondanks de schaamte of schuld die ze misschien met zich meedragen. Voor ouders is de situatie precies andersom. Ze voelen zich verdrietig, verward en gebroken.

Maar in andere gevallen kan het verbreken van de relatie weer tot problemen leiden.

"Vervreemding kan ontzettend eenzaam zijn", zegt Lucy Blake. Uit haar onderzoek is gebleken dat veel kinderen die het contact met hun ouders hebben verbroken, het moeilijk hebben, vooral tijdens de feestdagen, de periode waarin gezinnen doorgaans veel tijd samen doorbrengen.

"Dus als je serieus overweegt om de banden met je ouders te verbreken, zorg er dan voor dat je een ondersteunend netwerk om je heen hebt", adviseert hij.

Verzoening

Uit Pillemers onderzoek blijkt dat slechts een kwart van de mensen aangeeft dat ze geen problemen hebben met de scheiding van hun gezin. Volgens hem begonnen veel mensen het interview met de mededeling dat ze blij waren met de beslissing, maar gaven ze later toe dat ze verdrietig waren en dat de zaken nog niet waren opgelost.

Velen waren ook bang dat ze spijt zouden krijgen van hun beslissing. "Ik geloof dat afstand nemen schadelijk is voor het volwassen kind, omdat het het contact met zijn eigen afkomst verliest."

Cowley, Pillemer en Coleman zijn het erover eens dat als het onderhouden van een relatie met je ouders echt ondraaglijk is, het het beste is om te beginnen met een tijdelijke scheiding. "Ik kom elke dag ouders tegen met gebroken harten die al jaren vervreemd zijn van hun kinderen", zegt Coleman. Hij raadt kinderen die ervoor kiezen om van hen te vervreemden, aan om na een jaar opnieuw contact te zoeken.

"Soms is die tijd genoeg om iets in ouders wakker te maken", zegt hij.

Omdat ouders meer tijd, geld en moeite in de relatie steken, zijn breuken voor hen een groter probleem. Dit betekent dat het voor hen vaak lastig is om de relatie te herstellen.

Verzoening is mogelijk. Uit een onderzoek uit 2022 onder 8.500 mensen in de Verenigde Staten bleek dat 62% van de deelnemers die vervreemd waren van hun moeders en 44% die vervreemd waren van hun vaders, zich in de loop van 10 jaar, althans tijdelijk, weer met elkaar verzoenden.

Dat is wat er gebeurde met Sarah, die momenteel nog wel contact heeft met haar moeder, zij het beperkt. "Ze wordt ouder en heeft een zwaar leven gehad. Het spijt me zo dat ze dit heeft moeten doormaken," zegt Sarah.

Ouders zijn hun kinderen geen perfecte jeugd verschuldigd. En kinderen zijn hun ouders geen eeuwige dankbaarheid verschuldigd. Misschien zijn ze elkaar empathie, zelfreflectie en een bereidheid om te luisteren verschuldigd.