De ‘atoombom’ die Trump op de Braziliaanse economie zou kunnen gooien

Een krachtig economisch wapen dat de regering van Donald Trump zou kunnen inzetten tegen Brazilië om de handels- en politieke spanningen tussen beide landen te laten escaleren, is het uitsluiten van Braziliaanse instellingen van het internationale financiële systeem, meer specifiek van het SWIFT-systeem. Hierdoor kunnen ze geen geld meer uitwisselen met instellingen in andere landen.

De getroffen Braziliaanse banken zouden onmiddellijk de mogelijkheid verliezen om geld naar het buitenland te sturen en te ontvangen. In een geglobaliseerde economie, zoals Trumps eigen tarieven aantonen, komt een dergelijke maatregel neer op het gooien van een "atoombom" op de economie.

Een groot deel van de buitenlandse geldstroom naar Brazilië zou worden onderbroken, waardoor export, import, investeringen en geldovermakingen zouden worden bevroren. Het land zou vrijwel "geïsoleerd" zijn.

Het recente besluit van minister Alexandre de Moraes, die maandag (4) voormalig president Jair Bolsonaro (PL) onder huisarrest plaatste, zou kunnen bijdragen aan drastischer sancties van Trump. Uitsluiting van Brazilië uit het internationale financiële systeem zou een van de meest extreme opties zijn in economische zin.

Naar aanleiding van het decreet uitte het Bureau of Western Hemisphere Affairs, een agentschap binnen het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken, scherpe kritiek op Bolsonaro's huisarrest.

"De Verenigde Staten veroordelen het bevel van Moraes om Bolsonaro onder huisarrest te plaatsen en zullen iedereen die meewerkt aan of faciliteert met dergelijk gedrag ter verantwoording roepen", aldus het agentschap in een bericht op sociale media.

Tot nu toe is de Swift-uitsluiting al toegepast tegen Rusland en Iran, respectievelijk vanwege de oorlog in Oekraïne en nucleaire kwesties.

Wat is Swift en waarom is het van cruciaal belang voor de wereldhandel?

Het Swift-systeem, een afkorting voor Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunication, werd in 1973 opgericht als een wereldwijd berichtennetwerk om geldtransacties tussen de leden te vergemakkelijken.

Swift verbindt momenteel 11.500 financiële instellingen in meer dan 200 landen. Ongeveer elke drie dagen wordt er een bedrag overgemaakt dat gelijkstaat aan het wereldwijde bbp van een jaar. Het hoofdkantoor is gevestigd in Terhulpen, België, waardoor Swift onderworpen is aan de wetgeving van de Europese Unie.

Greer zegt dat 50%-tarieven een ‘kleinere stap’ waren richting sancties

Het eerste signaal van de Amerikaanse regering dat de uitsluiting van Swift ook ten aanzien van Brazilië zou kunnen worden ingevoerd, kwam afgelopen zondag (3). In een interview met het CBS-netwerk maakte de Amerikaanse handelsvertegenwoordiger Jamieson Greer duidelijk dat de tarieven van 50% een “ kleine stap ” zijn vergeleken met andere sancties die door de VS zijn opgelegd.

"Soms is [de sanctie] landelijk, soms specifiek voor bepaalde personen, en vaak is hij gericht op buitenlandse leiders en functionarissen. Dus dit [de tarieven voor Brazilië] is niet ongebruikelijk. Sterker nog, de president had nog verder kunnen gaan met het soort sancties dat hij gebruikte. In plaats daarvan gebruikte hij gewoon een tarief in plaats van Brazilië volledig af te sluiten van het [internationale] financiële systeem," voegde hij eraan toe.

Voor Marcelo Godke, een advocaat gespecialiseerd in internationaal bedrijfsrecht, is de kans op uitsluiting van Swift reëel en als Brazilië niet reageert op Trumps 'verzoeken', zouden de sancties kunnen escaleren.

Als Brazilië van Swift wordt uitgesloten, wordt de handel lamgelegd en ontstaat er kapitaalvlucht.

Volgens Francisco Américo Cassano, hoogleraar en adviseur Internationale Economische Betrekkingen en Buitenlandse Handel aan Mackenzie in São Paulo, zou de uiteindelijke uitsluiting van het Swift-systeem grote gevolgen hebben voor de Braziliaanse buitenlandse handel.

Ook het nationale financiële systeem zou zwaar getroffen worden. "Het financiële systeem verwerkt dagelijks tussen de 3 en 5 miljard dollar, en de gevolgen zouden onvoorspelbaar zijn als deze transacties zouden worden stopgezet", schat hij in.

De Braziliaanse economie zou een onmiddellijke schok krijgen

Marcelo Godke stelt dat de uitsluiting van Swift vanaf het begin een schok voor de nationale economie zou veroorzaken. "Bedrijven die importeren en exporteren, mensen die reizen, buitenlandse investeringen – dit alles zou tot stilstand komen, omdat alle geldovermakingen vanuit Brazilië, naar het buitenland en naar andere landen via Swift verlopen", legt hij uit.

De aankondiging van Swifts uitsluiting zou bovendien leiden tot een onmiddellijke en massale vlucht van buitenlands kapitaal uit Brazilië.

China heeft zijn eigen alternatief voor Swift

Hoewel Swift wereldwijd het bekendste en meest gebruikte berichtensysteem is voor geldtransacties, is het niet het enige. Sommige landen hebben hun eigen systeem ontwikkeld, zoals China, met het Cross-Border Interbank Payment System (CIPS).

Het CIPS werd in 2015 opgericht door de People's Bank of China om financiële transacties in Chinese valuta te vergemakkelijken, zonder tussenkomst van in dollars luidende banken. Het systeem positioneert zich daarmee als een alternatief voor SWIFT en streeft ernaar de afhankelijkheid van de dollar en het internationale financiële systeem te verminderen.

In juni van dit jaar werd Banco Master de eerste Braziliaanse instelling – en tevens de eerste in Latijns-Amerika – die toestemming kreeg om te opereren in het CIPS. Felipe Wallace Simonsen, hoofd valutahandel bij Master, zei destijds dat toetreding een manier was om de real en de renminbi [Chinese munteenheid] dichter bij elkaar te brengen en de stroom van directe investeringen van China naar Brazilië te versnellen, en bovendien de commerciële relaties tussen bedrijven te vergemakkelijken.

Achtergrond: Rusland en Iran zijn al uit het systeem verbannen

Rusland heeft ook een eigen systeem, het SPFS (Financial Message Transfer System). Via dit systeem en andere systemen, zoals het CIPS, voeren sommige Russische banken sinds 2022 hun geldtransacties uit.

Dat jaar werden acht Russische financiële instellingen uitgesloten van SWIFT. In de praktijk was deze maatregel erop gericht het land uit te sluiten van het internationale betalingssysteem om de economie te isoleren en zo oorlogszucht in Oekraïne te ontmoedigen. Destijds steunden de Verenigde Staten en de landen van de Europese Unie (EU) deze uitsluiting.

Vóór Rusland drong de EU er in 2012 op aan om Iraanse banken van SWIFT te weren. Deze maatregel was een tegenmaatregel tegen de vorderingen van Iran in zijn nucleaire programma, maar werd in 2016 ingetrokken na de ondertekening van een nucleair verdrag. Op verzoek van de VS werd de maatregel echter in 2018 weer ingevoerd, tijdens de eerste regering van Donald Trump.

Amerikaanse druk kan Swifts beslissing tegen Brazilië beïnvloeden

Zoals de gevallen van Rusland en Iran laten zien, is uitsluiting van Swift geen beslissing die eenzijdig genomen kan worden. Als wereldwijd coöperatief systeem wordt het beheerd door de centrale banken van de wereld, waaronder de Nationale Bank van België (het land waar de instelling haar hoofdkantoor heeft), de Amerikaanse Federal Reserve en de Europese Centrale Bank.

Volgens Marcelo Godke kunnen de Verenigde Staten en haar instellingen, zelfs met een gemengd management, vanwege hun rol in het internationale financiële systeem grote druk uitoefenen als ze een lid van Swift willen uitsluiten, waardoor andere landen hun eis zouden accepteren.

Trump noemt Moraes en ‘heksenjacht’ als rechtvaardiging voor sancties

Recente politieke en juridische problemen zouden de Amerikaanse aandringen op strengere sancties kunnen aanwakkeren. Volgens Trump werden de tarieven opgelegd vanwege "recente beleidsmaatregelen, praktijken en acties van de Braziliaanse regering die een ongebruikelijke en buitengewone bedreiging vormen voor de nationale veiligheid, het buitenlands beleid en de economie van de Verenigde Staten."

De Amerikaanse president verwees ook naar de 'juridische oorlog' die Moraes voert om duizenden politieke tegenstanders te bedreigen, afwijkende meningen te onderdrukken en criminele acties te steunen tegen Amerikaanse bedrijven en burgers die zijn praktijken bekritiseren.

Volgens de Amerikaanse president vormt dit alles een ernstige schending van de mensenrechten, die de rechtsstaat in Brazilië ondermijnt en daarom de toepassing van tarieven en andere sancties rechtvaardigt.

Magnitsky's verzoek aan Moraes toont escalatie van sancties

Nadat er strengere maatregelen waren genomen tegen Bolsonaro, die in juli een elektronische enkelband begon te dragen en geen gebruik meer mocht maken van sociale media, heeft de Amerikaanse regering minister Alexandre de Moraes afgelopen vrijdag (1) opgenomen op de lijst van personen die op grond van de Magnitsky Act zijn gesanctioneerd.

Eerder waren hem en zeven andere rechters van het Hooggerechtshof al de visa voor de VS ontnomen, vanwege beslissingen die volgens de Amerikaanse overheid bijdroegen aan de toenemende censuur in het land.

Toenadering tot China en de BRICS-landen weegt ook tegen Brazilië

Professor Francisco Cassano wijst erop dat kritiek op Brazilië's houding ten aanzien van het conflict tussen Oekraïne en Rusland, de steun aan terroristische groeperingen in het Midden-Oosten en tegen Israël en de pogingen om de internationale handel te dedollariseren, ook nadelig voor Brazilië kunnen uitpakken en de weg kunnen vrijmaken voor strengere sancties, zoals uitsluiting van het SWIFT-programma.

Afgelopen zondag (4) verklaarde president Luiz Inácio Lula da Silva (PT) opnieuw dat hij op zoek is naar alternatieven voor de Amerikaanse munt. "Ik zal het idee niet opgeven dat we moeten proberen een alternatieve munt te creëren, zodat we met andere landen kunnen onderhandelen", zei hij.

Volgens Lula zou de invoering van een nieuwe munteenheid of andere alternatieve betalingsmechanismen de economische onafhankelijkheid van Brazilië op het gebied van buitenlandse handelsbetrekkingen kunnen versterken.