Lula wil het tegenovergestelde bereiken door naar de WTO te stappen of tegen Trumps tariefsverhoging te vechten.

De plannen van president Luiz Inácio Lula da Silva (Arbeiderspartij) om te reageren op Donald Trumps tariefverhoging van 50% op Braziliaanse importproducten, die op 1 augustus van kracht zou moeten worden, zouden averechts kunnen werken. Een beroep doen op de WTO (Wereldhandelsorganisatie) heeft geen zin, aangezien de organisatie haar internationale relevantie heeft verloren. Bovendien zou de Wederkerigheidswet kunnen leiden tot grotere represailles van de Verenigde Staten en de inflatie in Brazilië verder onder druk kunnen zetten.

Bedrijfsleiders dringen er bij de regering op aan een voorzichtige houding aan te nemen en benadrukken de noodzaak van diplomatieke onderhandelingen. De uitvoerende macht zal naar verwachting de deadline tot 1 januari gebruiken om een evenredige reactie te ontwikkelen en de impact op potentieel getroffen sectoren, zoals de luchtvaart-, olie- en agro-industrie, te minimaliseren.

Eén van de problemen waarmee de overheid te maken krijgt bij het vaststellen van de maatregelen, is de mogelijkheid dat deze in strijd zijn met de meestbegunstigingsclausule van de WTO. Deze clausule vereist gelijke handelsbehandeling voor alle leden van de organisatie.

Lula's beroep op de WTO in reactie op Trumps tariefverhoging stuit op de irrelevantie van de organisatie

Leonardo Paz, onderzoeker bij het International Intelligence Center van de Getulio Vargas Foundation (FGV), stelt dat de WTO internationaal zo veel aan relevantie heeft ingeboet dat er de afgelopen jaren nauwelijks over gesproken is. Deze teruggang is deels te wijten aan de acties van de Verenigde Staten.

Sinds de regering van Barack Obama (2009-2017) en in toenemende mate tijdens de eerste regering van Trump (2017-2021) liggen de VS overhoop met de entiteit vanwege handelsnederlagen en verzetten ze zich tegen de benoeming van rechters om geschillen te beslechten.

Paz legt uit dat de regering-Lula door haar toevlucht te nemen tot de WTO meer doet dan een praktische en effectieve oplossing bieden voor de tarievenkwestie, maar eerder een politiek gebaar maakt ter verdediging van het multilateralisme – een toespraak die al werd gehouden tijdens de laatste BRICS-top, die begin deze maand in Rio de Janeiro plaatsvond.

"Door dit te doen, wint Brazilië respect; het is in zekere zin een morele overwinning, vooral bij andere partners, zoals de Europese Unie (EU), die eveneens een multilaterale entiteit is en dit soort acties waardeert", aldus hij. In de praktijk wijst hij er echter op dat hij denkt dat het voor Brazilië moeilijk is om echte economische winst te behalen.

WTO-besluiten zijn zeer tijdrovend en afhankelijk van consensus

Een ander probleem is dat de beslissing van het orgaan lang kan duren. Maria Helena Pinto de Mello, hoogleraar aan de Pauselijke Katholieke Universiteit van São Paulo (PUC-SP), wijst erop dat het eigen operationele model van de WTO uiteindelijk de besluitvorming van het orgaan vertraagt, wat een beslissende bijdrage levert aan het verlies aan aanzien van de organisatie.

"Het bestuurssysteem van de WTO is gebaseerd op consensus tussen alle leden, wat weliswaar goed bestuur aantoont, maar leidt tot trage besluitvorming. Dit betekent dat de reacties ontoereikend zijn gezien de urgentie die de huidige realiteit vereist", aldus hij.

Zakelijke partners moeten gelijk behandeld worden

Een reactie van Lula zou nog steeds kunnen botsen met de meestbegunstigingsclausule van de WTO. Volgens Roberta Portella, professor aan de FGV, is het belangrijk dat de regering de legitimiteit van het nemen van tegenmaatregelen op basis van de toezeggingen aan de organisatie analyseert. "Het staat geen ongelijke behandeling van de leden van de organisatie toe, zelfs niet zonder een formele oplossing via het geschillenbeslechtingssysteem."

De hoogleraar van de PUC-SP stelt dat als de wet op een manier wordt toegepast waarbij handelsconcessies afhankelijk worden gesteld van het gedrag van specifieke landen en niet op basis van uitzonderingen die door de WTO zijn erkend, dit kan worden uitgelegd als een schending van de clausule.

Deskundigen wijzen erop dat alles afhangt van de manier waarop de overheid daadwerkelijk reageert op Trumps tarieven, hetgeen op zijn beurt ook kan worden geïnterpreteerd als een schending van de clausule.

Tariefwederkerigheid kan de productiekosten en de inflatie verhogen

Een andere oplossing die Lula al heeft overwogen, is tariefwederkerigheid, waarbij een tarief van 50% wordt toegepast op producten die uit de Verenigde Staten worden geïmporteerd. Brazilië importeert meer dan het exporteert naar de Verenigde Staten – de afgelopen 15 jaar bedroeg het handelsoverschot voor de Verenigde Staten 410 miljard dollar.

Bovendien bestaat de import voor het grootste deel uit halffabricaten die de Braziliaanse industrie gebruikt voor haar productie. Stijgende kosten van deze goederen kunnen daarom de binnenlandse productiekosten beïnvloeden, wat kan leiden tot een verlies aan concurrentievermogen, een oplopende inflatie en mogelijk een vertraging van renteverlagingen.

Volgens José Augusto de Castro, voorzitter van de Braziliaanse Vereniging voor Buitenlandse Handel (AEB), was de grootste zorg tot nu toe de export. Als er echter sprake is van wederkerigheid in de tarieven, stelt hij, is de nationale industrie niet voorbereid op een prijsstijging van 50% voor sommige van haar inputs.

Intellectueel eigendom zou een onderhandelingsmiddel kunnen zijn in Trumps tariefonderhandelingen

Een van de mogelijkheden die de wederkerigheidswet biedt, is het nemen van maatregelen op het gebied van intellectuele eigendom. Brazilië heeft al voor deze vorm van vergelding gekozen toen het een geschil over de katoenproductie tegen de Verenigde Staten bij de WTO won.

Brazilië betwistte de subsidies die de Amerikaanse overheid aan haar katoenproducenten bood, omdat deze volgens Brazilië in strijd waren met de normen van de Organisatie. Na de overwinning besloot Brazilië de intellectuele-eigendomsrechten van Amerikaanse bedrijven, waaronder patenten op medicijnen, auteursrechten op films en andere producten, op te schorten.

De Amerikaanse autoriteiten werden geconfronteerd met deze beslissing en stemden ermee in om te onderhandelen over een oplossing die voor beide landen gunstig zou zijn. Brazilië kon er bovendien voor zorgen dat zijn producenten er profijt van hadden.

De regering evalueert wat ze kan doen tegen Trumps tariefverhoging

Een van de zorgen van Braziliaanse zakenlieden is, gezien de mogelijke negatieve gevolgen van vergeldingsmaatregelen tegen de Verenigde Staten en de ineffectiviteit van de WTO, of de regering bereid zal zijn te onderhandelen en of de onderhandelingspartners voldoende zullen zijn om tot oplossingen te komen die het land ten goede komen. De Amerikaanse president verklaarde echter dat dit niet het juiste moment is voor onderhandelingen.

Braziliaanse ondernemers hebben hun steun uitgesproken voor onderhandelingen en zoeken naar oplossingen die economische sectoren zoals de landbouw en de industrie niet benadelen. Ook aan Amerikaanse zijde zijn er tekenen dat sommige sectoren op zoek zijn naar alternatieven, zoals quota en vrijstellingen.

De bezorgdheid beperkt zich niet tot Brazilië. Volgens Oliver Stuenkel, hoogleraar Internationale Betrekkingen aan FGV en onderzoeker aan Harvard University (VS), werken vertegenwoordigers uit de bouw-, productie- en voedingsmiddelen- en drankensector in staten als Florida en Texas samen om de directe gevolgen van de tarieven voor de Amerikaanse economie te minimaliseren.

Lula stuurt bericht naar Braziliaanse zakenmensen

Lula zei dat hij volgende week met Braziliaanse ondernemers zal praten over oplossingen voor de tarieven. De president gaf echter ook aan dat de regering mogelijk weinig tolerantie toont voor afwijkende meningen.

"Als er een zakenman is die vindt dat de Braziliaanse regering moet toegeven en alles moet doen wat de president van een ander land wil, dan heeft die burger er eerlijk gezegd geen enkele trots op om Braziliaan te zijn," zei hij.