Wat is de nieuwe orde van de dag?

Geen enkele naoorlogse dystopie ging zo ver als Ursula von der Leyen met haar aankondiging van een normatief programma om Europa te remilitariseren. Europese regeringen kunnen zich nu voorbereiden op oorlog. ReArm Europe streeft ernaar de militaire industrie weer op te bouwen door middel van leningen aan lidstaten en hen te bevrijden van budgettaire beperkingen om zo de grenzen van de overheidstekorten te doorbreken. Het Europa dat werd herbouwd op basis van het idee van een duurzame vrede (gebaseerd op de controle over de grondstoffen die juist de oorlog hadden veroorzaakt), is hetzelfde Europa dat nu industrialiseert voor een ander Europa.

ReArm Europe is geen oorlogsverklaring, maar het zet Europa en de Europeanen wel op het pad naar de afgrond: het onvermijdelijke feit dat we stuiten op een verleden dat niet voorbij is. Het is een terugkeer naar de geest van de gewapende vrede van 1871 die Europa de Eerste Wereldoorlog in leidde. Het is een tragische terugkeer naar de omgekeerde geest van 1935 die Europa destijds in de Tweede Wereldoorlog stortte. ReArm Europe is (nog) geen oorlogsverklaring, maar vernietigt wel de erfenis van Adenaeur, Schuman en Monet. Europa als een geografisch mobiele plek van stabiliteit en tegelijkertijd als een gedeterritorialiseerd idee van vrede. Deze wereld is voorbij. Er is een nieuwe agenda.

De interpretatieve bevoegdheid over de toepassing van het programma kan gemakkelijk worden toegeëigend en opgesloten in juridische doolhoven, maar op een gegeven moment zullen Europeanen politiek moeten inschatten welke impact dit programma heeft op de nationale soevereiniteit van elke lidstaat en op de voorwaarden voor de Europese integratie zelf. Moet de publieke opinie soevereiniteitsverhalen bespreken in het licht van ReArm Europe? Moeten nationale parlementen terugkeren naar de geest van de verdragen die aan het Europese project ten grondslag liggen? Als we het anders vragen: aangezien het een politiek vraagstuk is, zou de remilitarisering van Europa geëvalueerd moeten worden via mechanismen voor volksraadpleging, zoals referenda?

Het is waar dat we niet kunnen ontsnappen aan de context waarin ReArm Europe ontstond. Europa verkeert in een spagaat tussen de emotionele verlating van Amerika en de angst voor een Russische invasie, die de Oekraïense ervaring voor alle Europeanen zou kunnen uitbreiden. Juist in deze tijden van verminderd realiteitsbesef en overmatig presentisme zijn politici nodig die in staat zijn moeilijke paden te bewandelen. Plaatsen die de poorten van de hemel voor barbaren zouden kunnen openen. Net zoals Willy Brandt deed om onmogelijke dialogen op te bouwen in een gedeeld territorium van herkenning van de waarheid van de ander. Voorlopig vereist het voorzorgsbeginsel dat we niet vergeten dat wanneer Europa zich voorbereidt op oorlog, Europa zijn eigen oorlog begint.