De ervaringen van het communisme zouden als een waarschuwend verhaal moeten dienen

Bij de algemene verkiezingen van zondag in Duitsland eindigde de extreemrechtse Alternative für Deutschland (AfD) voor het eerst sinds de Tweede Wereldoorlog op de tweede plaats. Het electorale succes is onderdeel van een Europese trend van extreemrechtse heropleving die velen zorgen baart. Als universitair docent heb ik gemerkt dat veel jongeren als reactie op dit fenomeen geïnteresseerd raken in extreemlinkse ideologieën, zoals het communisme. Studenten bestuderen Karl Marx als een belangrijke politieke denker en bewonderen vaak de oude ideeën van het marxisme en de geschriften van andere communistische ideologen vanwege hun kritiek op klassenverhoudingen en kapitalisme.

Als jongeren zich met deze ideologieën bezighouden, is het belangrijk dat ze zich ervan bewust zijn dat het niet alleen maar theorieën zijn gebleven. Communisme werd toegepast als een politieke ideologie van de marxistisch-leninistische partijen in tientallen landen in Europa en Azië, wat resulteerde in repressieve totalitaire regimes.

Het communistische regime in mijn land, Tsjechië, dat in de jaren 40 deel uitmaakte van een entiteit genaamd Tsjechoslowakije, heeft een afschuwelijke erfenis achtergelaten. Vandaag, op de 77e verjaardag van de verkiezingen die de communisten aan de macht brachten in Praag, kan ik niet anders dan denken aan hoe het regime de levens van veel families, waaronder de mijne, heeft getekend.

Ik werd geboren kort na de Fluwelen Revolutie van 1989 en groeide op met verhalen over hoe het was om onder het communisme te leven voor Tsjechoslowaken. Het was een sombere en onderdrukkende wereld waarin de nationalisatie van de productiemiddelen in werkelijkheid betekende dat fabrieken en huizen van rijkere burgers werden gestolen, zodat de staat ze kon omvormen tot boerderijen of woningen voor topcommunistische staatsfunctionarissen. De concepten van eerlijke verkiezingen en vrijheid van meningsuiting waren slechts dromen.

In die wereld werden de kansen van individuen om te studeren, reizen of een goede baan te vinden vaak bepaald door hun "onberispelijke politieke profiel" in plaats van hun capaciteiten. Als gevolg daarvan was het gebruikelijk om gekwalificeerde mensen die het oneens waren met het regime, in slecht betaalde en gestigmatiseerde banen te vinden, terwijl actieve leden van de Communistische Partij, ondanks slechte academische prestaties of gebrek aan ervaring, topposities bekleedden. "Dit werd allemaal normaal voor ons. Niemand geloofde dat het totalitaire regime zou vallen," vertelde mijn moeder me onlangs.

Degenen die het oneens waren met het regime of het confronteerden, betaalden een hoge prijs. Er zijn veel verslagen in de academische wereld en de media van de wrede praktijken van de Staatsveiligheid (StB) gericht op Tsjechoslowaakse burgers die als “vijanden van de staat” werden beschouwd: massasurveillance, chantage, arrestaties, martelingen, executies en gedwongen emigratie. De verhalen van vooraanstaande dissidenten, zoals de geëxecuteerde advocaat Milada Horakova of de gevangengenomen schrijver Vaclav Havel, die de eerste democratisch gekozen Tsjechische president werd, zijn bekend.

Maar er zijn veel andere verhalen van mensen die met repressie te maken kregen die onbekend zijn bij het publiek. Het Institute for the Study of Totalitarian Regimes heeft de gevallen gedocumenteerd van ongeveer 200.000 mensen die in het communistische Tsjechoslowakije zijn gearresteerd vanwege hun sociale klasse, status, meningen of religieuze overtuigingen. Van hen stierven er 4.495 tijdens hun tijd in de gevangenis.

Mijn vader behoort tot deze massa gevangenen die grotendeels onbekend zijn. Hij werd in 1977 bestempeld als “gevaarlijk voor de communistische maatschappij” en veroordeeld tot 18 maanden gevangenisstraf.

Toen ik in de twintig was, vond ik een oud, vergeeld papieren dossier verstopt in een lade van de salontafel, met de titel "Uitspraak in naam van de Tsjechoslowaakse Socialistische Republiek". De verbleekte getypte tekst onthulde dat mijn vader, samen met zijn vriend, schuldig was bevonden aan het ontduiken van militaire dienst en het verspreiden van negatieve politieke meningen.

Mijn vader was het er absoluut niet mee eens dat de Communistische Partij het land leidde en hij weigerde in het leger te dienen, omdat het leger tekort was geschoten in zijn primaire taak: het land en zijn burgers beschermen tijdens de invasie van Tsjecho-Slowakije door het Warschaupact in 1968.

In de zomer van dat jaar vielen 200.000 soldaten uit de Sovjet-Unie en andere communistische Europese landen binnen om de opkomende democratische hervormingsbeweging te onderdrukken – wat bekend zou worden als de Praagse Lente. Tegen het einde van het jaar werden 137 Tsjechen en Slowaken gedood. Om de controle over Praag te behouden, stationeerde de Sovjet-Unie permanent troepen als bezettingsmacht in het land. Tot ze zich in 1991 terugtrokken, doodden Sovjet-soldaten 400 mensen en verkrachtten honderden vrouwen.

Ondanks het brute geweld en de misdaden beschouwde de Communistische Partij de legers van het Warschaupact nog steeds als bondgenoten van Tsjecho-Slowakije.

Dus de rechtbank veroordeelde mijn vader voor “tegen de Communistische Partij en de maatschappij zijn, het beschadigen van de relaties tussen het Tsjechoslowaakse leger en de strijdkrachten van het Warschaupact vanwege zijn egoïstische redenen, en het zijn van een enorme teleurstelling, gezien zijn veelbelovende arbeidersklasse-achtergrond”. Hij was pas 22 jaar oud en stond op het punt om met mijn moeder te trouwen.

Toen ik mijn vader vroeg naar het document en zijn tijd in de gevangenis, viel hij stil. Alleen mijn moeder deelde een paar inzichten: "Ik was hoogzwanger en verloor de baby. Je vader kwam naar me toe in het ziekenhuis en zei dat hij voor een tijdje naar zijn werk zou gaan. Later hoorde ik dat hij in de gevangenis zat."

Mijn moeder stuurde mijn vader tientallen brieven, maar de bewakers bezorgden ze niet. Ze probeerde hem meerdere keren te bezoeken, maar mocht hem niet zien. Ze wachtte buiten de gevangenis, in de hoop hem te zien als de gevangenen terugkwamen van hun dwangarbeid. “Ik zag hem een ​​keer een paar seconden. Hij was gewoon een mager figuur zonder haar. Hij zag er uitgeput uit. We zwaaiden naar elkaar,” herinnerde mijn moeder zich. Mijn vader werd na 10 maanden vrijgelaten vanwege goed gedrag.

Onlangs heb ik mijn vader eindelijk kunnen overtuigen om met mij mee te gaan naar het National Security Archive in Praag. We hoopten meer informatie te vinden over wie zijn zaak had geleid en wie hem had bespioneerd – misschien een vriend of zelfs een familielid? Tot onze teleurstelling overhandigde het personeel ons een dun dossier met een briefje: “De meeste documenten met de naam van uw vader zijn vernietigd door de Staatsveiligheid.”

Om zoveel mogelijk van wat het deed te verbergen en mensen te laten vergeten, vernietigde het communistische regime documenten vlak voor de val. Wat we wel vonden was een document van een gevangenisbewaker die had geprobeerd mijn vader te dwingen om andere gevangenen te bespioneren.

"De gevangene is vriendelijk en erg populair in het collectief, wat hem een ​​goede kandidaat maakt om informatie aan ons te verstrekken. Hij is emotioneel afhankelijk van zijn verloofde, wat tegen hem gebruikt kan worden," aldus het document. Misschien was zijn weigering om spion te worden de belangrijkste reden waarom mijn vader nooit een van de brieven van mijn moeder heeft gekregen en met eenzame opsluiting werd bedreigd.

Veel mensen collaboreerden echter met het regime, wat het voor families moeilijk maakt om zich te verzoenen met geliefden die toevallig aan de andere kant stonden. Deze collaboratie werd gedreven door geloof in politieke propaganda of door angst voor een "slecht politiek profiel", wat zou kunnen resulteren in baanverlies of een gebrek aan goede vooruitzichten voor hun kinderen. Simpel gezegd, families werden dagelijks geconfronteerd met een vreselijke keuze; hun levens waren doorspekt met verraad en de paranoia van bespioneerd worden.

Dat gebeurde ook in mijn eigen familie. Terwijl mijn vader bijvoorbeeld een politieke gevangene was, was de broer van mijn moeder een beruchte StB-officier die mensen chanteerde om informatie over dissidenten te verkrijgen en bijdroeg aan de arrestatie van veel burgers – waarschijnlijk zelfs mijn vader.

Mijn grootvader van vaderskant probeerde het land te ontvluchten naar West-Duitsland, terwijl een van mijn ooms van moederskant werkte bij een grenswachteenheid die bekendstond om het neerschieten en doden van mensen die probeerden te ontsnappen uit het Oostblok. Mijn grootmoeder van vaderskant was een actief lid van de Communistische Partij, schreef propagandacolumns voor een van de partijkranten, Rudé právo (Rode Wet) en ontkende alle misstanden van het regime, waaronder de arrestatie van haar eigen zoon.

Mijn vader werd in 1993 gerehabiliteerd door een democratische rechtbank en zijn strafblad werd gewist. Mijn familieleden die bij de veiligheidsdiensten hadden gewerkt, werden uit hun functie gezet. De keuzes, overtuigingen en daden uit het verleden hebben echter nog steeds invloed op het heden.

Er zijn veel families zoals de mijne waarvan de relaties nog steeds getekend worden door traumatische ervaringen van het communisme. Velen verloren familieleden of verwanten aan verschillende vormen van politiek geweld, waaronder gevangenschap in barre omstandigheden en executies.

Mensen die theoretische marxistische en leninistische teksten lezen of communistische ideeën omarmen in de westerse context – waar geen directe ervaring is met communistische regimes – erkennen deze echte geschiedenissen vaak niet.

Dit gebrek aan erkenning helpt de gebreken te verdoezelen die inherent zijn aan communistische regimes. Die beloofden economische en sociale ongelijkheden te elimineren, maar introduceerden nieuwe ongelijkheden en maakten zich daarbij schuldig aan ernstige schendingen van de mensenrechten.

Bij het zoeken naar een echt alternatief voor het huidige sociale en politieke klimaat, moeten we leren van de ervaringen van degenen die onder totalitaire regimes leefden. Belangrijke politieke theorieën hebben invloed op onze samenleving, en dus zouden de ervaringen van degenen die onder zulke politieke systemen hebben geleden, ons begrip ervan moeten beïnvloeden. Alleen dan kunnen we herhaling van historische misstanden voorkomen.

De standpunten die in dit artikel worden geuit, zijn die van de auteur en weerspiegelen niet noodzakelijkerwijs het redactionele standpunt van Al Jazeera.