Dzień Leworęcznych: Te 13 mitów i uprzedzeń wciąż pokutuje

Około 800 milionów ludzi uważa się za leworęcznych – to około 10 procent światowej populacji. W całej historii ludzkości wokół tej często milczącej mniejszości narosło wiele teorii, uprzedzeń i półprawd. Przyjrzymy się 13 z nich:

To, czy ktoś jest prawo- czy leworęczny, nie zależy wyłącznie od genów. Chociaż badania bliźniąt i rodzin wykazują wpływ genetyczny na około 25%, większa część jest uwarunkowana czynnikami prenatalnymi i epigenetycznymi, na które mogą wpływać środowisko, odżywianie lub stres. Nie istnieje żaden wyraźny „gen leworęczności”; ręczność wynika z współdziałania wielu czynników genetycznych i niegenetycznych.

To założenie często potwierdzają znane postacie, takie jak Mozart czy Leonardo da Vinci. Jednak metaanalizy nie wykazują wyraźnej przewagi w kreatywności osób leworęcznych. Niektóre badania sugerują nawet, że osoby praworęczne są nieco bardziej uzdolnione. Różnica ta jest jednak statystycznie nieistotna.

Zwolennicy tej teorii chętnie wskazują na znane przykłady: leworęcznych prezydentów USA, takich jak Ronald Reagan, Bill Clinton czy Barack Obama, czy światowej sławy naukowców, takich jak Albert Einstein (którego leworęczność nie została potwierdzona) i Maria Skłodowska-Curie. Takie nazwiska brzmią imponująco, ale z pojedynczych przykładów nie można wyciągnąć żadnych ogólnych wniosków.

Badania nie wykazały wiarygodnego związku między praworęcznością a inteligencją lub zdolnościami przywódczymi. Zatem leworęczność nie gwarantuje ani szczególnych zdolności intelektualnych, ani wybitnych talentów przywódczych – tak jak praworęczność nie jest w tym przeszkodą.

Badanie przeprowadzone w Nowej Zelandii w 2013 roku nie wykazało różnic między osobami lewo- i praworęcznymi w zakresie cech osobowości z „Wielkiej Piątki”. Znaleziono jednak dowody na to, że osoby o mieszanej ręczności (tj. bez wyraźnej preferencji co do jednej ręki) są nieco bardziej introwertyczne niż osoby wyłącznie lewo- lub praworęczne. Co ciekawe, zarówno osoby leworęczne, jak i praworęczne podzielały stereotyp, że osoby leworęczne są bardziej introwertyczne i otwarte na doświadczenia.

Niektóre mniejsze badania wykazały, że osoby leworęczne są bardziej narażone na PLMS (okresowe ruchy nóg podczas snu). To zaburzenie snu może zaburzać sen. Ze względu na małą i niereprezentatywną liczebność próby, wyniki te pozostają wstępne. Potrzebne są większe badania, aby potwierdzić lub wykluczyć związek.

Niektóre badania wskazują na wyższy wskaźnik występowania niektórych diagnoz, takich jak schizofrenia, u osób leworęcznych. Jednak wyniki te zazwyczaj pochodzą z badań klinicznych i nie można ich uogólniać na populację ogólną. Badania na dużych populacjach nie wykazują systematycznego związku.

Nie ma na to również żadnych naukowych dowodów. Badania na dużą skalę nie wykazały związku między leworęcznością a zwiększoną podatnością na alergie, choroby autoimmunologiczne ani przewlekłe stany zapalne. Znacznie istotniejsze znaczenie dla układu odpornościowego mają czynniki środowiskowe, styl życia i genetyczne.

Twierdzenie to wywodzi się z przeprowadzonego w USA w 1988 r. badania, które wykazało, że osoby leworęczne mają średnią długość życia krótszą o około dziewięć lat.

Jednak pozorna różnica opierała się na błędzie metodologicznym: w starszych pokoleniach wiele osób leworęcznych zostało przekwalifikowanych do używania prawej ręki w dzieciństwie i dlatego statystycznie uznawano je za praworęczne. W rezultacie badacze stwierdzili mniejszą liczbę osób leworęcznych wśród zmarłych osób starszych, co błędnie sugerowało, że osoby leworęczne umierały wcześniej.

Najnowsze badania uwzględniające tzw. efekt kohortowy nie wykazują związku między dominującą ręką a długością życia.

To uprzedzenie ma charakter dyskryminujący. W rzeczywistości to społeczeństwo, w którym przeważają osoby praworęczne, narzuca leworęcznym świat dla osób praworęcznych (nożyczki, myszy komputerowe, segregatory, otwieracze do puszek itp.), a potem zastanawia się, dlaczego osoby leworęczne mają trudności z przedmiotami codziennego użytku.

W psychologii popularnej i potocznym rozumieniu, wciąż pokutuje przekonanie, że osoby leworęczne korzystają głównie z prawej półkuli mózgu – jako lustrzane odbicie osób praworęcznych, które rzekomo „dominują nad lewą półkulą”. Teoria ta jest często wykorzystywana do wyjaśnienia szczególnych cech osób leworęcznych, takich jak kreatywność czy intuicja. Często upraszcza się to do następującego rozróżnienia:

• Lewa półkula mózgu = język, logika, myślenie analityczne
• Prawa półkula mózgu = kreatywność, emocje, myślenie przestrzenne

Mit ten zakłada, że osoby leworęczne automatycznie mają „dominację prawej półkuli mózgu”.

W rzeczywistości tak zwany mit prawej półkuli mózgu jest już dawno nieaktualny: badania neuropsychologiczne pokazują, że u zdecydowanej większości osób leworęcznych (około 70%) dominacja językowa jest zlokalizowana w lewej półkuli mózgu, podobnie jak u większości osób praworęcznych. Zatem leworęczność nie oznacza automatycznie, że mózg jest zorganizowany „do góry nogami”.

To twierdzenie również zostało już obalone przez naukę. W 2023 roku w ramach dużego badania „Sea Hero Quest” opublikowano analizę zdolności poznawczych jego uczestników. Jednym z celów badań było ustalenie, czy umiejętności nawigacji przestrzennej są powiązane z pewnymi cechami osobowości lub czynnikami biologicznymi – w tym z preferencją ręki. Rezultat: badanie, w którym wzięło udział kilkaset tysięcy uczestników, nie wykazało istotnych korzyści dla osób leworęcznych w zadaniach nawigacyjnych.

Nie ma ogólnej przewagi leworęcznych w sporcie. Jednak ich względna rzadkość w populacji może zapewnić przewagę taktyczną w dynamicznych sportach z piłką, takich jak tenis, szermierka czy baseball: praworęczni przeciwnicy często są mniej przyzwyczajeni do gry z leworęcznymi graczami i przez to są zaskoczeni.

Ten stereotyp często pojawia się, ponieważ ludzie przypisują sukces rzekomo wrodzonym cechom. Znani leworęczni, tacy jak naukowcy czy muzycy, zapadają w pamięć, co wzmacnia to wrażenie. Chociaż odsetek leworęcznych w zawodach kreatywnych jest nieco wyższy, nie zostało to naukowo udowodnione.

Leworęczność nie jest ani wadą, ani gwarancją szczególnego talentu – raczej świadczy o różnorodności ludzkich cech. Oto 13 znanych osobistości, które osiągnęły wielkie rzeczy, mniej lub bardziej, lewą ręką:

1. Napoleon Bonaparte – cesarz Francuzów dowodził swoimi wojskami żelazną ręką i pisał lewą ręką.
2. Maria Skłodowska-Curie – dwukrotna laureatka Nagrody Nobla z łatwością pisała historię nauki.
3. Angelina Jolie – laureatka Oscara jest jedną z wielu hollywoodzkich „lewicowców”, takich jak Julia Roberts, Keanu Reeves czy, jak się okazuje, były mąż Jolie, Brad Pitt.
4. Pablo Picasso – hiszpański artysta lubił zmieniać style i posługiwał się lewą ręką równie sprawnie jak Leonardo da Vinci.
5. Marilyn Monroe – ikona lat 50. XX wieku, często pisała i rysowała lewą ręką.
6. George H.W. Bush – kolejny leworęczny prezydent USA. Ciekawostka: W wyborach prezydenckich w 1992 roku wszyscy trzej kandydaci – Bush, Bill Clinton i Ross Perot – byli leworęczni. Lewa ręka Clintona, jak wiemy, zwyciężyła.
7. Jimi Hendrix – legenda gitary grał na swoim Fenderze Stratocasterze do góry nogami, co z pewnością przyczyniło się do jego niepowtarzalnego brzmienia.
8. Kurt Cobain też był leworęczny. Może jednak w teorii o kreatywności jest ziarno prawdy...
9. Lionel Messi – argentyńska gwiazda piłki nożnej drybluje i strzela gole lewą nogą – jedną prawdopodobnie bardziej magiczną od drugiej. Nawiasem mówiąc, rodak Messiego, Diego Maradona, znany również jako (lewa) „Ręka Boga”, również był lewonożny.
10. Timo Boll – Wśród niemieckich gwiazd sportu nie brakuje również lewonożnych zawodników, leworęcznych pałkarzy i leworęcznych bokserów: Oprócz asa tenisa stołowego Timo Bolla należy wymienić na przykład Toniego Kroosa i Henry'ego Maske.
11. Bill Gates – współzałożyciel firmy Microsoft prawdopodobnie ostatnio więcej pisze na klawiaturze, niż sam pisze – ale kiedy sięga po długopis, robi to lewą ręką.
12. Mark Zuckerberg – miliarder technologiczny i leworęczny? Założyciel Facebooka i pionier mediów społecznościowych, Mark Zuckerberg, również może się pochwalić tym samym.
13. Król Karol III – Nawet na brytyjskim dworze pisanie i rysowanie wykonuje się lewą ręką; Karol jest zapalonym akwarelistą. Nawiasem mówiąc, brytyjska rodzina królewska jest przykładem tego, jak leworęczność jest również dziedziczona genetycznie: zarówno matka Karola, królowa Elżbieta II, jak i jego syn, książę William, byli i są leworęczni.