Pierwszy taki projekt w Polsce. Przyspieszy wdrażanie gospodarki cyrkularnej w gminach

• GOZilla jest pierwszym strategicznym projektem wspierającym gospodarkę o obiegu zamkniętym w Polsce, sfinansowanym z unijnego Programu LIFE oraz ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW).
• Wypracowane na Pomorzu rozwiązania mają być inspiracją do wykorzystania zarówno w kraju, jak i za granicą.
• Umowy partnerskie dotyczące realizacji projektu podpisano z Uniwersytetem Gdańskim, Pomorską Agencją Rozwoju Regionalnego, Pomorską Regionalną Organizacją Turystyczną i Polskim Stowarzyszeniem Zero Waste.

Przedstawiciele 22 gmin 2 czerwca podpisali umowy partnerskie z województwem pomorskim. To duży krok w realizacji projektu LIFE Pom GOZilla.PL. GOZilla jest pierwszym strategicznym projektem wspierającym gospodarkę o obiegu zamkniętym w Polsce, sfinansowanym z unijnego Programu LIFE oraz ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.

Program jest długofalowy, bo rozpisano go na lata 2025-2035, a jego finansowanie pochodzi w zdecydowanej większości ze środków unijnych. Kwota przeznaczona na program robi wrażenie, bo to prawie 22 miliony euro, a wkład własny polskich partnerów to zaledwie 5 proc. kosztów kwalifikowanych. Czy jednak potrafimy wykorzystać te pieniądze? Bo na razie nie mamy na tym polu dobrych doświadczeń.

Dorota Cichowska z Referatu Projektów Środowiskowych Departamentu Środowiska i Rolnictwa Urzędu Marszałkowskiego Województwa Pomorskiego, odpowiedzialna za promocję Projektu GOZilla, mówi jednak:

Na razie widać bardzo duży entuzjazm ze strony samorządowców, mamy już wyznaczone w każdej gminie osoby do kontaktu. Projekt jest bardzo szeroki, ale też mamy bardzo ambitne plany, bo chcemy dwukrotnie zwiększyć ilość surowców oddawanych do recyklingu - z 33 proc., które mamy teraz, do wymaganych 65 proc. w roku 2023. Chcemy zmniejszyć też ilość składowych odpadów z obecnych 30 do 10 proc. Jest to ambitny plan, więc musimy działać na wielu polach.

Projekt przewiduje, że gminy zatrudnią osoby wspierające w nich organizację systemów gospodarki odpadami, z drugiej strony zaplanowana jest pomoc przedsiębiorcom w poszukiwaniu rozwiązań dotyczących gospodarki obiegu zamkniętego. - Przy czym szczególnie będzie się to na początku opierać o przedsiębiorców z branży turystycznej, bo mówimy jednak o gminach nadmorskich - mówi Cichowska.

W planach są akcje edukacyjne skierowane do turystów przyjeżdżających na wypoczynek, bo jak pokazują badania, o ile w domu większość Polaków segreguje odpady, to na wakacjach robi to już tylko 30 proc.

GOZilla to nie tylko samorządy. 1 kwietnia podpisano umowy partnerskie dotyczące realizacji z Uniwersytetem Gdańskim, Pomorską Agencją Rozwoju Regionalnego, Pomorską Regionalną Organizacją Turystyczną i Polskim Stowarzyszeniem Zero Waste.

W ramach programu przygotowywana jest także aplikacja, stworzona przez miasto Gdańsk, promująca naprawienie, a nie wyrzucanie rzeczy, która działać będzie na zasadzie door to door. Polskie Stowarzyszenie Zero Waste zajmie się zagospodarowywaniem sieci wyłowionych z Bałtyku. To projekt pilotażowy organizowany z Ustką.

W ramach projektu, we współpracy z Uniwersytetem Gdańskim, będą także prowadzone badania nad zbiórką i zagospodarowaniem bioodpadów, w tym wspieranie budowy kompostowników przy domach.

- Ważny też będzie dialog, dlatego w ramach projektu powstanie forum dialogu, bo przecież każda z grup zajmujących się odpadami ma swoje interesy - inny punkt widzenia mają samorządy, inaczej patrzą na to przedstawiciele zakładów zagospodarowujących odpady, jeszcze inaczej mieszkańcy. Dlatego naszym celem będzie znalezienie punktów porozumienia i wyszukiwanie rozwiązań systemowych korzystnych dla wszystkich wymienionych - mówi odpowiedzialna za promocję projektu urzędniczka.

Do tej pory co prawda tak dużego projektu GOZ-owego nie było, ale próby uaktywnienia gmin na polu gospodarki cyrkularnej mieliśmy i to już ładne kilka lat temu.

Już bowiem w 2015 r. powstał program pilotażowy - Gospodarka obiegu zamkniętego w gminach. Do 2020 r. pięć gmin miało wdrożyć na swoim terenie rozwiązania zgodne z ideą gospodarki obiegowej. Na pilotaż przez ponad dwa lata powoływała się strona rządowa, pytana o wdrażanie gospodarki cyrkularnej w Polsce. W 2019 r. okazało się jednak, że żadna z uczestniczących w programie gmin gospodarki obiegowej nie wprowadzi. A plany były piękne: pięć gmin w cztery lata wdrożą rozwiązania, które pokażą, jak gospodarka o obiegu zamkniętym może wyglądać w praktyce. Trzema głównymi filarami działań gmin w ramach programu miały być gospodarka odpadami, energia odnawialna i edukacja społeczeństwa.

Trzeba też dodać, że rozwój gospodarki o obiegu zamkniętym został wpisany w strategię odpowiedzialnego rozwoju, która za rządów Mateusza Morawieckiego była de facto strategią rozwoju państwa. I o GOZ sporo się w tym kontekście mówiło, ale i tu na razie na słowach się skończyło.

Mówiąc o aktywności samorządów w sprawie gospodarki cyrkularnej, nie sposób nie powołać się na program dla wspierania GOZ, który opracowało województwo małopolskie.

- Gospodarka o obiegu zamkniętym (GOZ) stanowi jeden z głównych kierunków polityki rozwoju regionu, co znalazło odzwierciedlenie w zapisach przyjętej przez sejmik w 2020 r. Strategii Rozwoju Województwa „Małopolska 2030” - chwalił się samorząd Małopolski.

Uszczegółowieniem zapisów strategii jest „Program w zakresie Gospodarki o Obiegu Zamkniętym dla Małopolski”, przyjęty uchwałą Zarządu Województwa Małopolskiego z grudnia 2023 r.

Program ma wspierać region w przejściu od modelu gospodarki linearnej do modelu cyrkularnego. Jednym z jego głównych celów jest podnoszenie świadomości na temat zasad gospodarki cyrkularnej wśród mieszkańców regionu i osób go odwiedzających, tworzenie zachęt do podejmowania działań służących wdrażaniu GOZ oraz upowszechnianie dobrych praktyk. Szczegółowe cele programu to kształtowanie postaw i zachowań cyrkularnych wśród Małopolan, transformacja gospodarki regionu w kierunku GOZ, ze szczególnym uwzględnieniem ekoprojektowania, oraz zrównoważony i zgodny z zasadami cyrkularności rozwój przestrzenny regionu.

Jak przekonywał urząd marszałkowski, w proces opracowania dokumentu zaangażowano liczne grono ekspertów będących reprezentantami sektora administracji publicznej, nauki, biznesu oraz organizacji pozarządowych, którzy weszli w skład Zespołu ds. Programu w zakresie Gospodarki o Obiegu Zamkniętym dla Małopolski.

Tu jednak także więcej było słów niż działania, bo zespół ów spotkał się dwa razy - 16 listopada 2022 r. i 28 kwietnia 2023 r. Od tamtej pory cisza.

Joanna Kądziołka, prezeska Stowarzyszenia Zero Waste Polska, mówi, że dokumenty, plany i strategie są potrzebne, ale trzeba już teraz przechodzić do ich realizacji, wdrażać je po prostu w życie.

Trzeba pomyśleć, jak tę wiedzę samorządom dać, by to wszystko łączyło się w jedną strategię. To nie może być tak, że wszystko kończy się, jak niestety dzisiaj obserwuję w wielu gminach, na stworzeniu całej masy dokumentów i odstawieniu ich na półkę

- stwierdza.

Program GOZilla, choćby z racji zaangażowania ogromnych funduszy, pozwala jednak liczyć na coś więcej niż tylko kolejne nowe dokumenty, deklaracje i plany. Joanna Kądziołka mówi, że pokłada w projekcie duże nadzieje.

- Do tej pory nie było u nas takich projektów, mieliśmy jakieś niewielkie pilotaże, ale one nie zakończyły się sukcesami. Tutaj, mam nadzieję, będzie inaczej - przede wszystkim dlatego, że w projekt są włączone wszystkie strony, które mogą sprawić, że gospodarka obiegu zamkniętego będzie się rozwijała. Nie są to więc tylko samorządy, ale społecznicy, uczelnie, przedsiębiorcy, państwowe instytucje. GOZ to złożony problem i tylko taka szeroka współpraca ma sens - zaznacza Kądziołka.

Trzeba też pamiętać, że gospodarka cyrkularna będzie wspierana coraz większymi funduszami ze strony Brukseli. Na razie pieniądze te trafiają głównie na innowacyjne rozwiązania technologiczne i organizacyjne, mające na celu przyspieszenie transformacji w kierunku GOZ, ale przykład pomorskiego dobitnie pokazuje, że nadchodzi czas na zmiany także na poziomie samorządów.

Jak mówiła nam Joanna Kulczycka, prezeska Klastra Gospodarki Obiegu Zamkniętego, finansowanie działań w obszarze GOZ można znaleźć też w programach FEnIKS czy KPO, przy czym zakres dotacji jest bardzo szeroki, bo obejmuje zarówno odpady, jak i zieloną transformację energetyczną czy szkolenia, a to ważne obszary również dla miast, gmin i powiatów.

Ekspertka przypominała także, że GOZ jest jednym z pięciu obszarów Eko-indeksu Millenium, który ocenia 16 polskich województw pod kątem potencjału ekoinnowacyjności oraz wspiera dyskusję na temat zielonej transformacji polskiej gospodarki. Wykazano w nim, iż świadomość ekologiczna społeczeństwa stopniowo rośnie, a aż 71 proc. ankietowanych ocenia, iż to władze regionu są odpowiedzialne za poprawę sytuacji ekologicznej w Polsce. Przy czym 40 proc. Polaków dostrzega w swoim najbliższym otoczeniu, czyli właśnie województwie, działania, które mają pozytywny wpływ na środowisko naturalne.

Założenie programu GOZilla są bardzo ambitne. W ramach współpracy zatrudnionych zostanie ponad 50 specjalistów, do których zadań należeć będzie m.in. pozyskiwanie środków na dofinansowanie gospodarki odpadami, zakładanie stanowisk naprawczych przy Punktach Selektywnego Zbierania Odpadów Komunalnych (PSZOK) oraz wspieranie organizowania przydomowych kompostowników. Samorządowcy będą mogli również skorzystać z kursów stacjonarnych i online oraz studiów podyplomowych dotyczących wspierania gospodarki cyrkularnej.

Sednem projektu ma być jednak wspólne wypracowywanie skutecznych praktyk wspierających GOZ.

To są pomysły na dziś. Zobaczymy w praktyce, co się sprawdzi, co będzie najbardziej potrzebne i w tę stronę będziemy szli. Zanim zdecydujemy, co ma sens, musimy to przetestować

- mówi nam Dorota Cichowska.

- Dzięki zaangażowaniu wielu stron udało się stworzyć projekt, który może realnie pomóc mieszkańcom, firmom i gminom w bezpiecznym i racjonalnym zagospodarowaniu odpadów. Teraz czas na wdrożenie - przed nami 10 lat intensywnej, ale satysfakcjonującej pracy - podkreśla Krzysztof Pałkowski, dyrektor Departamentu Środowiska i Rolnictwa Urzędu Marszałkowskiego.