13-latek pójdzie do psychologa bez zgody rodzica? Sejm pracuje nad rewolucyjną ustawą

• Podczas środowego (25 czerwca) posiedzenia Sejm rozpatrzy w drugim czytaniu projekt zmian w ustawie o prawach pacjenta.
• W myśl planowanej nowelizacji małoletni po ukończeniu 13. roku życia zyskają prawo do uzyskania pomocy psychologa lub psychoterapeuty nawet mimo braku zgody rodziców.
• Ten przepis wzbudza wiele kontrowersji i sprzeciw części posłów, a do projektu prawdopodobnie zgłoszone zostaną poprawki.
• Jeśli tak się stanie, projekt nowelizacji wróci do prac w sejmowej komisji.

Na środowy (25 czerwca) wieczór zaplanowano w Sejmie drugie czytanie poselskiego projektu nowelizacji ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta oraz niektórych innych ustaw.

Planowane w tej noweli przepisy zakładają wprowadzenie w życie dość rewolucyjnych rozwiązań, mających na celu podniesienie standardu ochrony zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży oraz skuteczniejsze niż dotychczas przeciwdziałanie sytuacjom kryzysowym związanym ze złym stanem emocjonalnym oraz psychicznym osób najmłodszych.

Przypomnijmy, że zgodnie z projektowaną ustawą „kryzysom zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży można zapobiegać m.in. poprzez ułatwienie osobom najmłodszym w kryzysie psychicznym dostępu do pomocy psychologicznej i terapeutycznej w formie interwencji kryzysowej” - czytamy w uzasadnieniu projektu.

Proponowane rozwiązania dążą do wprowadzenia zmian prawnych umożliwiających:

• małoletniemu, który ukończył 13 lat skorzystanie z profesjonalnej pomocy psychologicznej nawet wówczas, gdy jego przedstawiciel ustawowy nie wyraża na to zgody;
• małoletniemu, który ukończył 16 lat, korzystanie z profesjonalnej pomocy psychologicznej także bez zgody przedstawiciela ustawowego.

W myśl planowanej nowelizacji osoby małoletnie po ukończeniu 13. roku życia zyskają prawo do uzyskania pomocy oferowanej przez psychologa, psychoterapeutę albo terapeutę środowiskowego w liczbie trzech wizyt bez zgody rodziców lub innych przedstawicieli ustawowych.

Sejmowa komisja zdrowia w poniedziałek 23 czerwca br. zarekomendowała przyjęcie tych przepisów przez Sejm, który w środę wieczorem na plenarnym posiedzeniu będzie rozpatrywał projekt tej nowelizacji w ramach drugiego czytania.

Ponieważ przepisy umożliwiające 13-latkom samodzielne (bez zgody rodzica) korzystanie z usług psychologa wzbudzają wiele kontrowersji i sprzeciw części posłów, do projektu prawdopodobnie zgłoszone zostaną poprawki. Jeśli tak się stanie, projekt nowelizacji wróci do prac w sejmowej komisji.

Autorzy nowelizacji podkreślają, że „projektowane zmiany są odpowiedzą na alarmujące i dramatyczne dane świadczące o pogarszającym się zdrowiu psychicznym i samopoczuciu osób małoletnich.

Z badań przeprowadzonych w ramach projektu „Kompleksowe badanie stanu zdrowia psychicznego społeczeństwa i jego uwarunkowań - EZOP II”, w części dotyczącej dzieci i młodzieży w wieku 7-17 lat wynika, że doświadczenia zaburzeń psychicznych ma za sobą co 8. dziecko w tej grupie wiekowej

- zaznaczają projektodawcy.

Natomiast z informacji Najwyższej Izby Kontroli o wynikach kontroli „Opieka psychiatryczna nad dziećmi i młodzieżą” z czerwca 2024 r. wynika, że w latach 2020-2022 liczba świadczeń psychiatrycznych udzielanych dzieciom i młodzieży zwiększyła się z 1,8 mln do 3,8 mln, a w I kwartale 2023 r. wyniosła 1 mln.

Mimo takiego wzrostu, potrzeby dzieci i młodzieży w zakresie opieki psychiatrycznej nie zostały zaspokojone. Rosły kolejki oczekujących.

Ogólnopolskie badanie naukowe dotyczące jakości życia dzieci i młodzieży, zlecone przez Rzecznika Praw Dziecka wskazuje, że co siódme dziecko w Polsce odczuwa niezadowolenie ze swojego życia w stopniu zagrażającym jego zdrowiu psychicznemu.

Z kolei dane przedstawione w raporcie projektu „Życie Warte Jest Rozmowy” wskazują, że na każdą 28-osobową klasę przypada średnio dwóch uczniów po próbie samobójczej, a w Polsce więcej osób ginie w wyniku samobójstw niż w wypadkach samochodowych.

Według statystyk Komendy Głównej Policji w 2023 r. doszło w Polsce do 145 samobójstw wśród dzieci i młodzieży. Do siedmiu takich zdarzeń doszło w przedziale wiekowym 7-12 lat, a do 138 w przedziale wiekowym 13-18 lat.

Specjaliści od lat podkreślają, że w zakresie systemu opieki psychologicznej i psychiatrycznej w Polsce konieczne są istotne zmiany.

- Skala niedoszacowania w oficjalnych statystykach liczby młodych ludzi z problemami wymagającymi pomocy psychologicznej jest już bardzo poważna. Może sięgać nawet około jednej trzeciej przypadków. Nie ma miesiąca, w którym nie przyjmowałabym nastolatka po próbie samobójczej - przyznała w rozmowie z Rynkiem Zdrowia psycholog kliniczna prof. Ewa Mojs, kierownik Katedry i Zakładu Psychologii Klinicznej Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu.

- Pamiętajmy ponadto, że - z różnych powodów - zapotrzebowanie na takie świadczenia staje się coraz większe. W każdym dużym mieście działa po kilkadziesiąt gabinetów psychologicznych i powstają kolejne - dodała.

Z kolei cytowana w uzasadnieniu projektu nowelizacji konsultant krajowa w dziedzinie psychiatrii dzieci i młodzieży dr Aleksandra Lewandowska zaznaczyła, że obserwuje niepokojący wzrost liczby - głównie nastoletnich pacjentów - którzy relacjonują, że proszą o pomoc bliskich w zakresie wsparcia specjalistycznego w obszarze pomocy psychologicznej, ale spotykają się z brakiem zrozumienia albo odmową udzielenia adekwatnego wsparcia.

To niesie ze sobą daleko idące konsekwencje, ponieważ jako specjaliści słyszymy od naszych małoletnich pacjentów, że ich samopoczucie pogarszało się np. na przestrzeni roku, a niekiedy kilku lat bez adekwatnej reakcji ze strony opiekunów

- podkreśliła dr Lewandowska.

Poparcie sejmowej komisji zdrowia dla projektu nowelizacji pozwalającej małoletnim po 13. roku na samodzielne (bez zgody rodzica) korzystanie z usług psychologa zostało bardzo pozytywnie przyjęte przez środowisko psychoterapeutów i Rzeczniczka Praw Dziecka.

To świetny pomysł, który może uratować niejedno życie. Mnóstwo dzieci a zwłaszcza nastolatków nie ma dobrego kontaktu z rodzicami lub też opiekunowie podważają ich potrzebę sięgnięcia po pomoc psychologiczną

- wskazała Olga Ślepowrońska, psycholog i wiceprezes Stowarzyszenia Mudita, wspierającego wsparcie bliskich osób z niepełnosprawnościami.

Planowana nowelizacja budzi jednak spore wątpliwości m.in. w wśród ekspertów z Biura Ekspertyz i Oceny Skutków Regulacji Kancelarii Sejmu.

- Przedmiotowy projekt budzi wątpliwości natury konstytucyjnej w zakresie, w jakim może ograniczać uprawnienia przedstawiciela ustawowego małoletniego dotyczące zarówno otrzymywania informacji o stanie zdrowia dziecka, jak i wyrażania zgody na udzielenie mu świadczeń zdrowotnych - zaznaczyli prawnicy z sejmowego Biura Ekspertyz.

Ich zdaniem „niektóre z proponowanych przepisów zawartych w analizowanym projekcie mogą także budzić wątpliwości natury konstrukcyjnej, zwłaszcza co do spójności z funkcjonującymi już rozwiązaniami normatywnymi”.