Peru | De bewaker van de bergmeren

Daniel Chaupe stuurt de witte taxi voorzichtig naar de barrière bij de lagune van Chailhuagon in Peru, waar een klein wachthuisje is geplaatst. "Dit is misschien een openbare weg, maar ze controleren hier alles," fluistert de magere jongeman. Dit is het grootste mijnbouwbedrijf in de regio Cajamarca: de Yanacocha-goudmijn. De gigantische mijn, in bedrijf sinds 1993, heeft diepe sporen achtergelaten in het landschap. De heldere kraters zijn vanaf vrijwel elke hoogte rond de oude Incastad Cajamarca te zien. Daniel Chaupe woont er en verdient zijn geld als taxichauffeur en dagloner.

Vandaag is hij onderweg naar het huis van zijn ouders, en de bewaker bij de slagboom laat hem door na een snelle blik op zijn identiteitsbewijs. "Wat een geluk," legt Daniel uit met een hulpeloos lachje. Vanochtend vroeg laadde hij brandhout in de laadbak van de pick-uptruck, pakte lucifers en een paar andere dingen in, en vertrok naar de kleine boerderij van zijn ouders voor het ontbijt. De boerderij ligt naast een alpacafokstation, gescheiden door een stevig stalen hek.

Het waait en flarden mist drijven over de met dikke mossen en grassen bedekte weiden op zo'n 4000 meter boven zeeniveau. De vierwielaangedreven taxi slingert langzaam over de onverharde weg, aan het eind waarvan een kleine vrouw in een deken gewikkeld staat: Máxima Acuña. Naast haar staat een forse man, zijn hoed laag over zijn voorhoofd getrokken om de lichte motregen te vermijden. Daniel begroet zijn ouders hartelijk en verdwijnt, net als iedereen, achter het beschermende zeil, waarachter een klein vuurtje brandt.

Ze kwamen op ons terrein en hebben zelfs een keer ons huis vernield. Ze behandelden ons slecht en sloegen ons.

Máxima Acuña

Aardappelsoep, verse, luchtige kaas en wat koffie worden geserveerd bij het ontbijt. De warme maaltijd is troostrijk na de bijna vier uur durende rit vanuit het centrum van de oude Incastad Cajamarca. De Inca Atahualpa heerste daar en in Cusco, 2000 kilometer verderop, totdat de Spanjaarden hem in 1532 ontvoerden, hem ruilden voor enorme hoeveelheden goud en hem kort daarna afslachtten. Cajamarca heeft zijn band met goud nooit verloren. Tegenwoordig is Yanacocha het symbool: de grootste goudmijn van Latijns-Amerika. De mijn torent letterlijk uit boven de stad met 230.000 inwoners. Al meer dan 30 jaar delven bedrijven de rijkdommen van de regio uit de rotsen. En om dat doel te bereiken, heeft de machtige mijn, gesteund door het Amerikaanse bedrijf Newmont Corporation, ook de eigendommen van Máxima Acuña en Jaime Chaupe overgenomen.

In het vizier

"Ik heb het land in 1994 gekocht van de oom van mijn man. Ik kan het bewijzen met het koopcontract," legt de kleine vrouw, amper 1,5 meter lang, routineus uit. "Ik heb die zin tussen 2010, toen het allemaal begon, en vandaag al honderd keer uitgesproken," voegt de levendige vrouw met de optimistische twinkelende ogen eraan toe. Tot 2010 leefde het gezin Acuña-Chaupe – twee volwassenen en vier kinderen – rustig op het ongeveer 25 hectare grote landgoed. Jaime Chaupe verbouwde aardappelen, bonen en wat groenten, natuurlijk een paar konijnen en kippen, maar hield ook schapen, koeien en ezels. Zo nu en dan liep het echtpaar met een van de ezels als lastdier naar een van de markten om te verkopen en te kopen. Dit heet zelfvoorzienende landbouw, en het echtpaar was er tevreden mee – ondanks de kou en het barre klimaat tussen de bergmeren.

Maar in 2010 kwamen er voor het eerst bewakers opdagen en werd er zwaar materieel naar het gammele huis van het gezin gebracht. Máxima Acuña nam toen het initiatief, pakte haar koopovereenkomst, reed naar Cajamarca, naar de kantoren van het bedrijf Yanacocha, en stond erop met een senior engineer te spreken. "Ik wilde duidelijkheid, een einde aan alle lopende mijnbouwwerkzaamheden op en rond mijn terrein," herinnert ze zich.

Maar het eerste wat haar werd verteld, was dat het hele land eigendom was van het bedrijf en was opgekocht. Niemand luisterde naar haar, niemand nam de inheemse vrouw met de breedgerande hoed serieus. "Later kwamen ze terug naar ons land en vernielden alles, zelfs een keer het huis. Ze behandelden ons slecht, mij, mijn man, mijn kinderen. Ze sloegen ons zelfs," legt ze met trillende stem uit. Acuña is er zeker van dat ze haar probeerden weg te jagen. Dan drinkt ze iets uit haar koffiemok en schudt zich alsof ze de nare herinneringen van zich af probeert te schudden. "Ze bleven maar zeggen dat we illegale krakers waren," klaagt ze met een vermoeid handgebaar.

Ze is uitgeput en wil eindelijk in vrede leven. "Maar dat laten ze niet toe," klaagt de vrouw, die door velen in de buurt simpelweg "de dame van de blauwe lagune" wordt genoemd. De blauwe lagune is een van de vier lagunes rondom haar landgoed.

Toegewijd aan water

Water is essentieel voor de levendige vrouw van rond de 55. Ze is gewend te drinken uit het kleine beekje dat langs de voorkant van het huis kabbelt. Dit is normaal voor alle buren in de regio. Maar de overgrote meerderheid heeft hun land verkocht aan de Yanacocha-mijn. Dit is ook een reden waarom het bedrijf niet opgeeft en heeft geprobeerd de familie Acuña-Chaupe te verdrijven, eerst met geweld en, toen dat mislukte, langs juridische weg.

Maar Máxima Acuña en Jaime Chaupe zijn er nog steeds. Nadat de twee in juli 2014 in de rechtbank van eerste aanleg van hun gemeente Celendín tot twee jaar en acht maanden gevangenisstraf waren veroordeeld wegens landbezit, volgde zes maanden later de hogerberoepszitting in Cajamarca. Dit maakte Máxima Acuña tot een nationaal bekende vrouw, want het almachtige mijnbouwbedrijf verloor het spectaculaire proces. Acuña's landtitel werd erkend en zij en haar man konden als vrije mensen de rechtbank verlaten. Dit was niet alleen te danken aan de internationale aandacht, maar ook aan de ervaren milieuadvocaat Mirtha Vásquez.

De rechtszaak markeerde een keerpunt in de Peruaanse jurisprudentie en in de afhandeling van een gigantisch investeringsproject van 4,8 miljard dollar. "Dit zou de watervoorziening van de regio permanent hebben verstoord", aldus Mirtha Vásquez, die nog steeds aan de zaak werkt. "Minstens vier lagunes, vierkante kilometers weiland doorsneden door waterwegen, en zelfs verschillende bergruggen zouden verdwijnen. De volledige watervoorziening van de regio staat op het spel met dit project", zei Vásquez in het voorjaar tijdens een bijeenkomst in Cajamarca.

Destijds was de advocaat en universitair docent weer druk bezig met een van de hogerberoepsprocedures die het bedrijf regelmatig instelt. "Ze geven niet op", legt Vásquez uit, en ook Máxima Acuña voelt de gevolgen. "We moeten ons blijven verdedigen, in civiele procedures, een advocaat betalen en regelmatig voor de rechter verschijnen. Het is duur en vermoeiend", zegt Acuña, terwijl ze kort de rug van haar zoon Daniel wrijft. De kinderen steunen hun ouders zo goed als ze kunnen, want het geld voor de rechtszaak is krap, ook al won Máxima Acuña in 2016 de belangrijkste milieuprijs ter wereld, de Goldman Environmental Prize. "Maar bijna alles ging naar de rechtszaken", legt de kleine vrouw uit, terwijl ze het water uit de kaas knijpt die ze haar zoon later wil geven. Kaas, een kip of twee – dat kunnen de ouders eigenlijk altijd wel missen, maar hoe het op de lange termijn verder gaat, weten ze ook niet.

"De corruptie neemt toe in Peru, mijnbouw heeft bijna altijd voorrang, we staan ​​onder druk", zegt Máxima Acuña, en haar man Jaime Chaupe is het daarmee eens. "We zijn onze president Pedro Castillo kwijt en nu is er een kliek aan de macht die zijn eigen belangen voor ogen heeft", zegt de nogal zwijgzame man. Dit komt overeen met de inschatting van Mirtha Vásquez, die maar al te goed weet dat er achter de schermen aan het Conga-project wordt gewerkt. "In februari ontmoette Dina Boularte, onze interim-president, de leidinggevenden van Newmont Corporation tijdens het Wereld Economisch Forum in Davos. Dat is geen goed teken", zegt ze.

Gezien de extreem investeerdersvriendelijke houding van de huidige regering, die bekendstaat om haar corruptieschandalen, maakt Vásquez zich zorgen om haar voormalige cliënt. Ze is depressief terwijl ze haar zoon en de bezoeker naar de auto begeleidt na een wandeling door het bloeiende aardappelveld. Nog een laatste knuffel, en dan kruipt Daniel weer achter het stuur.