Na de waarschuwing van Erdoğan aan Merz: Wordt Europa bedreigd door een nieuwe golf vluchtelingen uit Iran?

De taferelen zijn dramatisch: Israëlische aanvallen op Iraanse regimefaciliteiten dwingen al dagenlang talloze mensen in Iran te vluchten. Beelden van lange rijen auto's op de hoofdwegen van Teheran circuleren over de hele wereld. Berichten van de grens met Armenië geven aan dat honderden mensen daar blijven uit angst voor luchtaanvallen.

De Israëlische oproep van maandag aan de inwoners van Teheran om de Iraanse hoofdstad te verlaten, heeft de rest gedaan. Hoewel Israël zich inzet voor het doel om het Iraanse nucleaire programma te beëindigen, worden er ook burgerslachtoffers gemaakt. Volgens het Iraanse ministerie van Volksgezondheid zouden er maandag ongeveer 200 burgers zijn omgekomen, hoewel deze cijfers moeilijk onafhankelijk te bevestigen zijn.

De toekomstige loop van de oorlog is volkomen onzeker. Hoe lang zullen de gevechten tussen Israël en Iran voortduren? Zullen de Verenigde Staten ingrijpen? Zal het conflict escaleren? Eén ding is duidelijk: als de oorlog voortduurt, zal de kans op grootschalige vluchtelingenstromen toenemen.

De manier waarop Israël de oorlog voert, wijst niet op een massale uittocht

Blijkbaar baart dit ook de Turkse president Recep Tayyip Erdoğan zorgen. Hij waarschuwde onlangs de Duitse bondskanselier Friedrich Merz telefonisch voor een "spiraal van geweld veroorzaakt door de Israëlische aanvallen" – met een enorme vluchtelingenstroom tot gevolg, die ook Europa zou kunnen schaden.

De VN-vluchtelingenorganisatie (UNHCR) kondigde vrijdag aan dat ze momenteel noodplannen aan het opstellen is voor een toestroom van vluchtelingen. Alexander Throm, woordvoerder binnenlands beleid van de CDU/CSU in de Bondsdag, vertelde deze week aan omroep NTV dat "er momenteel een vluchtelingengolf op gang is". Hij voegde eraan toe dat Europa er nog niet veel van merkt, "maar het is niet ver weg".

Het type oorlogsvoering bepaalt echter of er vluchtelingenstromen ontstaan, zegt Franck Düvell tegen de Berliner Zeitung. Hij is senior onderzoeker bij het Instituut voor Migratieonderzoek van de Universiteit van Osnabrück. De speldenpriktactiek van de Israëliërs, gericht tegen militaire en overheidsfaciliteiten, is niet te vergelijken met de situatie in Oekraïne of Gaza. Hij zou dan ook zeer verbaasd zijn als Iraniërs massaal hun land zouden verlaten. "Misschien zijn er families die vrouwen en kinderen in veiligheid willen brengen, of leden van de oppositie die vrezen doelwit te worden", zegt Düvell.

Meestal verlaten mensen eerst de directe gevechtszone – "naar het platteland, naar andere steden, ergens waar ze buiten de vuurlinie zijn", zegt de migratieonderzoeker. Daarna verplaatsen migratiestromen zich in eerste instantie naar buurlanden. "Pas als dit lang aanhoudt, komt verdere migratie op gang, bijvoorbeeld richting Europa. Dat duurt meestal jaren." Het voorbeeld van Syrië illustreert dit. Daar brak in 2011 een verwoestende burgeroorlog uit, maar pas in 2014 begonnen grote aantallen mensen naar Europa te vluchten.

Migratieonderzoeker: ‘Van Turkije naar Europa is het een lange weg’

Als Iraniërs naar Europa zouden willen vluchten, zouden ze waarschijnlijk zoeken naar plekken waar al veel Iraanse ballingen wonen. Volgens het Iraanse ministerie van Buitenlandse Zaken waren er in 2021 wereldwijd ongeveer vier miljoen van hen. Er zijn aanzienlijke gemeenschappen van Iraanse ballingen in Frankrijk, Groot-Brittannië en Duitsland. Deze gemeenschappen ontstonden na eerdere sociale omwentelingen, zoals de Islamitische Revolutie van 1979. "Destijds waren het vooral oppositieleden die het land verlieten", legt Franck Düvell uit. Velen van hen waren goed opgeleid – "academici, geschoolde arbeiders, intellectuelen."

Juist deze omwentelingen bieden ook mogelijke redenen voor vlucht. "Grote omwentelingen kunnen ontstaan ​​in de schaduw van oorlog", zegt onderzoeker Düvell. Het is niet ongebruikelijk dat autoritaire systemen in eigen land repressiever worden in tijden van extern conflict. De Duitse Novemberrevolutie van 1918/1919 is een goed voorbeeld. In het kielzog van de toenemende repressie in Iran zou een vluchtgolf kunnen ontstaan, "mogelijk sneller en omvangrijker dan de militaire situatie alleen al doet vermoeden."

Dit zou met name het geval kunnen zijn in de Koerdische regio van Iran, waar separatistische groeperingen al tientallen jaren tegen de staat vechten. Ook daar braken protesten uit na de gewelddadige dood van de Koerdische vrouw Jina Mahsa Amini in 2022, die door het Iraanse regime bruut werd onderdrukt. Volgens migratieonderzoeker Düvell zouden Koerden bij een uitbraak van geweld naar Turkije kunnen vluchten. "Maar zelfs daar is de afstand van Turkije naar Europa nog lang."

De miljoenen Afghaanse vluchtelingen, van wie sommigen al tientallen jaren in Iran wonen, bevinden zich in een bijzondere situatie. Hoewel velen in het land geboren zijn, hebben ze geen legale verblijfsstatus. Ze kunnen niet terugkeren naar hun thuisland, worden direct getroffen door de oorlog in Iran en riskeren tegelijkertijd onmiddellijke deportatie in landen zoals Turkije. Een verdere escalatie van het geweld zou een secundaire migratiebeweging kunnen veroorzaken, aldus Düvell.