Rust in je hoofd: de werking en het gevaar van kalmeringsmiddelen uitgelegd

Een stressvolle periode kan behoorlijk vervelend zijn. Maar wat kun je dan doen? Voor sommige mensen bieden kalmeringspillen uitkomst. Klinkt bijna te mooi om waar te zijn: één pilletje en je stress verdwijnt. Maar wat zit er eigenlijk allemaal in zulke kalmeringsmiddelen, op recept, en ook natuurlijke?

Misschien zie je het wel eens voorbijkomen in series of op tv. In het derde seizoen van The White Lotus was het bijvoorbeeld lorazepam dat de gestreste moeder op de been hield. Het leek bijna op een verslaving. Maar hoe zit dat eigenlijk? Is er echt zoveel mis met wat er in kalmeringsmiddelen zit – of valt het allemaal wel mee?

Metro zet deze vragen over kalmeringsmiddelen allemaal op een rij met behulp van instanties als het RIVM, NVWA en medische experts.

In het kort zijn kalmeringsmiddelen medicijnen die worden gebruikt bij slaapproblemen, angst of stress. De meeste kalmeringsmiddelen horen bij een groep stoffen die benzodiazepinen worden genoemd. Kalmeringsmiddelen werken verdovend: ze maken je kalm, slaperig en minder angstig. Je wordt vergeetachtig, ontspant en durft meer doordat je remmingen afnemen.

Benzodiazepines, ook wel ‘benzo’s’ of ‘pammetjes’ genoemd, werken dus kalmerend, spierontspannend en angstremmend. Die bijnaam ‘pammetjes’ komt van de eindletters van veel van deze middelen, zoals lorazepam, temazepam of bromazepam. Benzodiazepines werken kalmerend omdat ze de werking van een stof in de hersenen, genaamd GABA (gamma-aminoboterzuur), versterken. GABA zorgt ervoor dat hersencellen minder actief zijn, waardoor je je rustiger en ontspannen voelt.

‘Benzo’s’, waaronder xanax, diazepam en lorazepam, werken na zestig minuten en hebben zo’n acht tot twaalf uur effect. Benzodiazepines geven meestal geen kater maar werken vaak wel erg lang door.

Het is niet voor niets dat je kalmeringsmiddelen altijd alleen op recept kan krijgen, want er zijn nogal wat bijwerkingen. Kalmeringsmiddelen kunnen je flink afremmen: je reageert trager, vergeet sneller dingen en bent minder scherp – vaak zonder dat je het zelf merkt. Ben je ouder? Dan is de kans op een valpartij ook wat groter.

Kalmeringsmiddelen kunnen goed werken, maar kennen een belangrijk risico: verslaving. Daarom is het medisch advies om deze middelen maximaal vier weken te gebruiken. Daarna is afbouwen cruciaal – bij voorkeur onder begeleiding van een arts.

Gevoelens van liefde, blijdschap en plezier kunnen na lang gebruik minder intens worden, waardoor het leven vlakker aanvoelt. Daarom is het dagelijks slikken van lorazepam, zoals het personage in The White Lotus, niet alleen onverstandig, maar benzodiazepines staan ook op Lijst II van de Opiumwet. Daarom worden ze officieel gezien als softdrugs.

Misschien ben je ze wel eens tegengekomen in de supermarkt of drogist: natuurlijke kalmeringsmiddelen. Het is aan jezelf om te beslissen of je ze wilt kopen, want er is geen recept voor nodig. Maar wat zit er eigenlijk in om je te helpen ontspannen? In natuurlijke kalmeringsmiddelen zitten plantenextracten en andere ingrediënten uit de natuur. De potjes zijn ook vaak te herkennen aan de planten die erop staan.

Denk aan middelen zoals valeriaan, lavendel en ashwaganda. De werking lijkt feitelijk gezien niet meteen zo overtuigend als de ‘benzo’s’ maar is dat ook echt zo? Dat is lastig om te weten. Wetenschappelijk bewijs naar de werking van de middeltjes is er nauwelijks of niet, maar natuurlijke ingrediënten hebben in het verleden soms wel degelijk invloed gehad op de toestand van mensen.

Valeriaan, een plant uit Europa en Azië, wordt bijvoorbeeld vaak gebruikt tegen nervositeit en slaapproblemen. De wortel wordt toegepast in kruidengeneesmiddelen, die als veilig zijn goedgekeurd. Er bestaan ook supplementen en homeopathische middelen met valeriaan, maar het gezondheidseffect daarvan is niet aangetoond. Dat kan je in sommige gevallen wel zo voelen: bij gelijktijdig gebruik met medicijnen kan het gebeuren dat medicijnen heel goed, maar ook juist minder werken. Metro schreef al eerder over dat je hiermee moet oppassen.

Ook ashwaganda wordt door ‘gezondheidsgoeroe’s’ vaak genoemd als kalmerend kruid, maar, let wel op: niet elk kruid is zo onschuldig als het lijkt. Het RIVM waarschuwt voor sommige kruiden zoals huperzia serrata, tabernanthe iboga en ook ashwagandha – die kun je beter laten staan. Volgens het RIVM kan het gebruik van ashwagandha namelijk leiden tot nadelige effecten zoals leverschade, schildklierproblemen.

Sommige kruiden zijn zelfs verboden, zoals kava kava en efedra. Dus ook bij natuurlijke middelen geldt: neem ze met mate, en soms gewoon helemaal niet.

Waar je precies naar zoekt, hangt dus af van je gemoedstoestand en je doktersadvies. Of kalmeringsmiddelen écht werken, kan bovendien verschillen per persoon. Daarbij speelt ook het placebo-effect een rol: het kan de manier waarop je kalmeringsmiddelen ervaart, inclusief natuurlijke zoals valeriaan, sterk beïnvloeden.

Met de opkomst van de moderne geneeskunde kregen placebo-effecten een slechtere naam, omdat ze werden gezien als afleidingen van de ‘echte’ werking van medicijnen. Toch kunnen mensen zich vaak beter voelen, zelfs zonder werkzame stof, simpelweg doordat ze geloven dat ze geholpen worden.

Bijsluiters melatonine hebben het niet over bijwerkingen

Dag van Verantwoord Medicijngebruik gaat over medicijntekorten: ‘Het is al zes jaar wachten op een oplossing’