Mislukte artistieke restauraties: intentie is niet het enige dat telt

Sevilla is vandaag in rep en roer omdat het gezicht van de Maagd van La Macarena, een 17e-eeuws beeldhouwwerk van een onbekende kunstenaar en van onschatbare waarde voor duizenden gelovigen, er niet meer hetzelfde uitziet. Na verschillende retouches tussen 16 en 20 juni zijn haar ogen wat kleiner geworden, is haar blik droeviger, zijn haar wimpers langer en lijkt zelfs haar verschijning lichter.

De Broederschap van de Macarena van Sevilla had de professor en conservator Francisco Arquillo Torres opdracht gegeven om het Mariabeeld te onderhouden, maar het resultaat, zoals blijkt uit de reacties van de parochianen, lag dichter bij een volledige restauratie.

Rondom de kerk waren de schreeuwen en het gehuil van de honderden mensen die zich hadden verzameld om het getransformeerde religieuze beeld te bezoeken, niet te horen. Ondertussen koken de sociale netwerken nog steeds van ongeloof bij gebruikers die een icoon van Sevilla niet meer herkennen.

Onder de reacties is zelfs een theorie dat het beeld vervangen is door een ander exemplaar, en sommigen vergelijken de aanpassing met cosmetische chirurgie. "Je kunt een kunstwerk niet behandelen alsof het een mannequin of een stuk speelgoed is", merkte een gelovige op. "Ik zie een gelijkenis met Victoria Federica", voegde een ander eraan toe.

Omdat controverses nooit alleen komen, kwam slechts twee dagen na de ophef rondom het nieuwe gezicht van de Maagd van de Macarena een rechtszaak aan het licht over de restauratie van een andere maagd in Sevilla.

In dit geval gaat het om het beeld van de Maagd Dulce Nombre de Bellavista, gemaakt door beeldhouwer Luis Álvarez Duarte in 1969 en begin 2021 gerestaureerd door Darío Ojeda Cordero. Hoewel de erfgoeddelegatie van het aartsbisdom Sevilla de restauratie, onder toezicht van experts, goedkeurde, zoals Ojeda Cordero stelt, verzette de dochter van de oorspronkelijke kunstenaar zich vier jaar later tegen het initiatief.

Guadalupe Álvarez Duarte daagde de restaurateur voor de rechter nadat hij kenmerken in de fysionomie van de Maagd had ontdekt die sterk verschilden van die van het originele schilderij van haar vader.

Advocaten van beide partijen zijn al bezig met de zaak en de vraag is of het behoud van de materiële basis van het werk voorrang kan krijgen boven het immateriële recht op het idee van de auteur die het werk heeft verleend, zoals geformuleerd door de advocaat van de auteur. In geval van schadevergoeding heeft de auteur gegarandeerd dat zij het geld aan een goed doel zal schenken.

De hierboven genoemde gevallen zijn van recentere datum, maar het is niet de eerste keer dat een goedwillende hand besluit een kunstwerk een totaal ander uiterlijk te geven.

Het fenomeen Ecce Homo

Een werk dat geen introductie behoeft. Deze 20e-eeuwse muurschildering bevindt zich in het Heiligdom van Barmhartigheid van Borja in Zaragoza en is nationaal en internationaal bijna net zo bekend als de Maagd van La Macarena.

Dat alles is te danken aan Cecilia Giménez Zueco, een tachtigjarige amateurschilder die het werk van de schilder Elías García Martínez, destijds professor aan de Hogeschool voor de Kunsten in Zaragoza, in een enigszins vervallen staat zag en met toestemming van de parochiepriester begon met restauratiewerkzaamheden.

De nieuwe kenmerken die Cecília met haar penseel introduceerde, stonden zo ver af van het oorspronkelijke werk dat ze aanvankelijk werden aangezien voor een daad van vandalisme tegen het erfgoed. Landelijke kranten besteedden er aandacht aan en de rest is geschiedenis. Het internet stond vol met memes en humoristische filmpjes. Er ontstond een fenomeen dat zelfs in een BBC-reportage aan bod kwam.

Het muzikale duo Las Bistecs maakte van Cecilia en Ecce Homo een van de belangrijkste referenties in hun muzikale genre, genaamd electro-walgelijk, in het nummer Historia del arte, waarvan de tekst luidt: "De fallus is in de mode in alle musea. Ik heb geen euro's meer om zoiets lelijks te zien (...) Een vrouw stond op en plantte een pijnboom, Cecilia is een man, Ecce homo, hij is goddelijk".

Dit thema is een kritiek op de kunstgeschiedenis, verteld vanuit een mannelijk perspectief, en rechtvaardigt Cecilia's actie als een manier om in de huidige wereld een nieuwe betekenis te geven aan een werk dat anders genegeerd zou zijn.

Cecilia opende zelfs een tentoonstelling van haar schilderijen, ditmaal origineel en ongerestaureerd. De waarheid is dat dit Borja's Ecce Homo beroemd maakte en haar een popfenomeen maakte. Ze schiep ook een precedent op het gebied van mislukte restauraties, aangezien alle daaropvolgende restauraties werden bestempeld als "wederom een ​​Ecce Homo".

Beelden van Sint-Joris – Navarra

In 2018 gaf de pastoor van de kerk van San Miguel de Estella in Navarra een lokale ambachtsleraar, zonder enige technische kennis, de opdracht om dit beeldje van Sint-Joris te restaureren. De kleuren van een afbeelding die er al naïef uitzag, gaven een nog komischer resultaat, en natuurlijk waren sociale media, samen met de BBC, de eersten die dit lieten zien.

De acryl facelift van Sint-Joris leidde tot verontwaardiging bij de Spaanse Vereniging van Restaurateurs en Conservatoren (Acre), totdat een jaar later een grondige restauratie de heilige in een vorm herstelde die meer leek op de vorm die hij had moeten hebben toen hij werd gemaakt.

Beelden van Sint-Anna – Asturië

Roñadorio, een dorpje met minder dan 20 inwoners in Asturië, zal waarschijnlijk nooit meer zo'n spannende gebeurtenis meemaken als in het nieuws, dankzij de creativiteit van een van de buren.

Voor María Luisa Menéndez, de tabaksverkoper uit dit kleine stadje, waren drie van de sculpturen in de kerk “afschuwelijk”, dus besloot ze ze in haar vrije tijd in te kleuren.

Een beeld van Sint-Anna, vergezeld door Maria met Kind, een kraamafdeling met Maria en Jezus en een afbeelding van Sint-Pieter, alle daterend uit de 15e en 16e eeuw, werden met toestemming van de pastoor van de dorpskapel aangepast. De reactie van het Directoraat-Generaal voor Erfgoed van het Prinsdom Asturië was minder rooskleurig.

Het altaarstuk van de kerk van San Xoán – Galicië

Twee inwoners van Alto, in Lugo, vonden een oud, verlaten altaarstuk dat behoorde tot de kerk van San Xoán. Zonder enige kennis van ambachten of restauratie besloten ze onderzoek te doen en transformeerden het stuk, met behulp van oude foto's, voor een totaalbedrag van € 600. Om de kleuren te bepalen die ze voor het werk zouden gebruiken, lieten ze zich ook inspireren door een oud altaarstuk in een nabijgelegen kerk.

Toen José Rozas en Manuel Tejeiro het resultaat in de kerk presenteerden en het nieuwe uiterlijk van het altaarstuk openbaar werd gemaakt, wees het hoofd van de erfgoedafdeling van het bisdom het initiatief af.

Na de reactie van het bisdom verdedigden de buren hun initiatief en verklaarden dat het bisdom niet wilde dat de jarenlange verwaarlozing van de kerk met betrekking tot een waardevol kunstwerk aan het licht zou komen.

De cherubijn van de parochie van San Sebastián – Cantabrië

Een van de reliëffiguren van de acht engelen op het hoofdaltaarstuk van de parochiekerk van San Sebastián de Reinosa in Cantabrië bestaat niet meer en in plaats van een beeldje of een doosje is er een tweedimensionale, lachende aap afgebeeld. De namaakcherubijn, met een driehoekige neus en een zwarte vlek in plaats van haar, zou het resultaat kunnen zijn van een oefening in de kunstles.

In werkelijkheid is het een gids die zo is geplaatst dat de gipsen ruimte die het origineel zou hebben ingenomen, niet wordt overgeslagen. Althans, zo verdedigde de pastoor van de kerk, Eduardo Guardiola, het bestaan ​​van de karikatuur, omdat hij volgens hem "niets bijzonders" had, aangezien "het alleen met een verrekijker te zien was".

Kasteel Matrera in Villamartín – Cádiz

Hoewel het restauratieproject voor het kasteel van Matrera in de stad Villamartín in Cádiz werd uitgevoerd door architect Carlos Quevedo, die als expert werd bijgestaan ​​door de Junta de Andalusia, was het resultaat niet zonder controverse.

Het publiek was niet overtuigd door de nieuwe esthetische bestemming van dit 9e-eeuwse kasteel. Het ontwerp werd zelfs gepubliceerd in The Guardian en The Times en kreeg kritiek van verschillende erfgoedorganisaties.

Later ontving het echter internationale prijzen, zoals de Architizer A+ Award in de categorie Behoud en de American Architecture Award in de categorie Erfgoed of Architectuur. Het is duidelijk dat restauratie niet ieders smaak is.

Figuur van de kathedraal van Santiago de Compostela – Galicië

Dit laatste voorbeeld is geen mislukte restauratie, maar een zinloze transformatie. In 2018 bedacht iemand dat een figuur op de gevel van de 12e-eeuwse kathedraal in Santiago de Compostela wel eens op een lid van de rockband Kiss zou kunnen lijken, en liet de heilige met een permanente marker naar de toekomst reizen.

Het is niet alleen een doelbewuste daad van erfgoed, het toont ook eens te meer de onvermijdelijke impuls om na te denken over het erfgoed van het verleden, in het licht van de referenties en codes van vandaag.