Pfizergate-affaire - De EU is niet hervormbaar

Het contract tussen de Europese Unie en Pfizer is het grootste contract dat de instelling ooit heeft ondertekend. Het gaat om 1,8 miljard doses en de geschatte kosten bedragen ruim 35 miljard euro. De onderhandelingen, waarbij voorzitter van de Europese Commissie Ursula Von der Leyen en CEO van Pfizer Albert Bourla direct betrokken waren, vonden plaats via sms.

Het feit dat een contract van deze omvang openbaar werd gemaakt door Ursula Von Der Leyen zelf, in een interview met de New York Times , die onthulde dat zij de onderhandelingen via sms met de CEO van Pfizer had gevoerd, roept ernstige vermoedens op over de ondoorzichtigheid van het proces en het gebrek aan controle binnen de instelling zelf.

Deze onthulling in een informele context bracht aan het licht dat de onderhandelingen over tienduizenden euro's buiten de officiële kanalen van de Europese Commissie om plaatsvonden, zonder enige documentatie, notulen, overleg met de andere commissarissen, noch met de nationale parlementen of het Europees Parlement.

Het is nog verbijsterender om te concluderen dat deze zaak niet bekend is geworden bij een intern orgaan van de instelling zelf, maar bij een Duitse journalist die transparantie eiste op grond van Verordening (EG) nr. 1049/2001, waarin het recht van burgers op toegang tot documenten van de Europese instellingen is vastgelegd, en die een formeel verzoek heeft ingediend om openbaarmaking van de communicatie. Toch weigerde de Commissie de documenten te verstrekken, met als argument dat het SMS niet als zodanig kwalificeerde. Deze weigering dwong de journalistieke klasse ertoe de rol van toezichthouder op zich te nemen, een vreemde omkering van de rol die de Unie zelf als institutioneel verantwoordelijk zou moeten beschouwen.

Deze situatie hangt steevast als een donkere wolk rond de voorzitter van de Europese Commissie, die deze zaak lijkt te negeren. Bovendien worden Europeanen geconfronteerd met de kwetsbaarheid van het democratische systeem dat binnen de Europese instellingen van kracht is, vooral omdat zij een figuur is die niet rechtstreeks aan het stemrecht is onderworpen. Het is dus onmogelijk dat het wantrouwen jegens haar door een rechtstreeks en democratisch besluit van het volk tot haar afzetting leidt.

Hoewel het Gerecht van de Europese Unie de Commissie op 14 mei 2025 veroordeelde wegens schending van de transparantieplicht, was dit besluit, hoewel juridisch relevant, uiteindelijk niet veel meer dan een morele overwinning. Het had immers geen praktische politieke gevolgen voor Ursula von der Leyen, die de handelingen pleegde. Geen ontslag, geen sancties en op zijn minst geen publieke schuldbekentenis met excuses. De regels zijn er wel, maar het systeem beschermt degenen die ze overtreden. In werkelijkheid heeft het Gerecht van de Europese Unie namelijk geen bevoegdheid om individuen te veroordelen, commissarissen te ontslaan of herbenoemingen te voorkomen. In de praktijk blijft er sprake van persoonlijke straffeloosheid.

De Pfizergate-zaak confronteert alle EU-lidstaten met een realiteit die moeilijk te negeren is: er zit een diep structureel gebrek in de manier waarop de instelling zich heeft ontwikkeld, waardoor de Europese Unie niet transparant en efficiënt kan functioneren.

Tegenwoordig overlappen de Europese instellingen elkaar, waardoor de verantwoordelijkheden vervagen en de lidstaten in dit soort situaties weinig of niets kunnen doen.

De Europese Suprastaat staat te ver af van de gewone burger, zodat deze geen enkele reële kennis zou kunnen hebben van de processen die hem rechtstreeks aangaan. Daardoor is het bijna onmogelijk om een ​​geïnformeerde kritische geest aan de dag te leggen, wat ook de maatschappelijke mobilisatie beïnvloedt.

Hoewel het ideaal zou zijn om de meeste Europese organen te ontmantelen, wat in feite de enige echte garantie is voor transparantie en democratische nabijheid, zijn er op de korte termijn noodmaatregelen nodig om te voorkomen dat dit soort gevallen zich zo snel weer voordoen. Daarom mag geen enkele institutionele onderhandeling plaatsvinden zonder officiële, openbare en toegankelijke documentatie.

Vage, afstandelijke interne regels zijn niet voldoende. Alle communicatie over budgettaire beslissingen of overheidsopdrachten moet automatisch worden geregistreerd en gepubliceerd.

Tegelijkertijd is het dringend noodzakelijk om een ​​doeltreffend mechanisme voor individuele verantwoording te creëren, waarmee commissarissen die de beginselen van transparantie en legaliteit schenden, kunnen worden geschorst of ontslagen.