Centrale Begraafplaats Wenen | Prachtig lijk, zelfs tijdens zijn leven

Wenen – de tram, zoals de tram in de volksmond wordt genoemd, brengt je naar het zuidoosten van de stad, naar de eindhalte: Poort 2 van de Centrale Begraafplaats. Buiten de hoofdingang hangt de geur van hartige specialiteiten uit de worstkraam. Het café van de begraafplaats serveert strudel met slagroom. Paardenkoetsen staan ​​klaar voor een laatste rit over de op één na grootste begraafplaats van Europa.

Een stad van doden en levenden – 2,5 vierkante kilometer groot, met 330.000 graven verspreid over een doolhofachtig park. Joggers lopen er rondjes, studenten bezoeken monumenten, sommigen komen er gewoon even stilstaan. De Centrale Begraafplaats is zowel een lokaal recreatiegebied als een herdenkingsplek.

Stedelijk tuinieren op de begraafplaats

Julia Stering van Friedhöfe Wien GmbH leidt een rondleiding over het terrein. De medewerker wijst naar een gebied achter rijen graven met perken vol sla, goudsbloemen en wortelen: "Hier wordt aan stadstuinieren gedaan. Wie al een graf heeft verzorgd, kon een perk uitkiezen en beplanten."

Volledig pesticidenvrij, want biologische kwaliteit is verplicht op de 40 percelen. Het project brengt mensen samen – door te tuinieren, door gesprekken, door reflectie, zegt Stering. "We hebben er onze missie van gemaakt om mensen al levend naar de begraafplaats te brengen", legt ze uit.

De Weense relatie met de dood is inderdaad diepgeworteld in de stedelijke cultuur. De "Schöne Leich", de magnifieke begrafenis met een koets met zes paarden, een professionele lofrede en een rouwmaaltijd, de traditionele maaltijd na de begrafenis, is legendarisch.

Maar de tijd staat niet stil op begraafplaatsen – dit is te zien aan de groeiende belangstelling voor alternatieve vormen van begraven. "Het natuurgraf in Wenen is daar een sprekend voorbeeld van", legt Stering uit. Tot 2022 was crematie een vereiste; nu is "een volledig biologisch afbreekbare kist zonder metaal of synthetische toevoegingen" voldoende. Dit veroorzaakte aanvankelijk veel ophef, maar nu is de vraag groot.

De behoefte aan individualiteit bij overlijden wordt ook weerspiegeld in de groeiende belangstelling voor andere vormen van natuurbegrafenis: de urnen van de gecremeerde worden bijgezet aan de voet van geselecteerde bomen of aan de wortels van struiken. De namen van de overledene kunnen worden gegraveerd op een gedeelde gedenkplaats, waardoor de kosten voor het ontwerp en onderhoud van het graf worden bespaard.

De begraafplaats is een plek van mogelijkheden geworden, zegt Stering: "Het is een afspiegeling van de maatschappij. Eeuwenlang heeft het weerspiegeld wat mensen wensen. Iedereen kan hier begraven worden – ongeacht religie of geloofsovertuiging", benadrukt Stering. Op de Centrale Begraafplaats vinden dagelijks 13 tot 15 begrafenissen plaats, met een bijzonder hoog aantal op vrijdag en zaterdag.

Tijdens onze wandeling ontmoeten we Stefan Riedl. De historicus neemt ons mee naar een van de meest prominente delen van het terrein: de meer dan 1000 eregraven. Dit zijn de rustplaatsen van groten zoals Ludwig van Beethoven , Franz Schubert, Johannes Brahms en Johann Strauss. Maar niet al deze mensen werden hier tijdens hun leven begraven. Veel beroemdheden, legt Riedl uit, werden opgegraven uit andere begraafplaatsen en herbegraven op de Centrale Begraafplaats – een soort postume VIP-overdracht.

Riedl kent ze allemaal – inclusief de gruwelijke anekdotes. Beethoven ligt inderdaad begraven op de Centrale Begraafplaats, maar vermoedelijk met de vreemde schedel die werd gevonden en opgeborgen tijdens zijn herbegrafenis in het eregraf op de plaatselijke begraafplaats van Währing in 1888. Ter vergelijking: de zoon van Johann Strauss, vereeuwigd door de Blauwe Donau-wals, had geluk: een grafrover zou alleen zijn kunstgebit hebben gestolen.

De grafsteen van Udo Jürgens is een bedevaartsoord: de zanger en entertainer, die in 2014 overleed, ligt onder een marmeren piano van zes ton – ontworpen als een lijkwade . Ook de driedelige grafsteen van Hans Hölzl, alias Falco, is sprankelend en buitengewoon: een ongeveer drie meter hoge rode obelisk die roem symboliseert, een plexiglas paneel in de vorm van een cd met zijn albums – en een gebroken stele die vergankelijkheid symboliseert. "Een van de meest bezochte graven op de Wiener Zentralfriedhof", aldus Riedl.

Reddingsalarm tegen schijndood

"In Wenen moet je eerst sterven voordat ze je vieren. Maar dan zul je lang leven." Helmut Qualtinger wist uit eigen ervaring hoe waar deze kwinkslag was. Tijdens zijn leven werd de grote Weense satiricus en acteur zowel bewonderd als verguisd, vooral vanwege zijn kritische, vaak bitter satirische teksten die de Oostenrijkse samenleving van na de oorlog, haar opportunisme, haar onderdrukking van het naziverleden en haar kleinburgerlijke mentaliteit aan de kaak stelden.

Qualtinger wilde geen eregraf, maar hij ligt er wel degelijk in begraven. Of dat nu komt door zijn geschriften of door zijn lidmaatschap van de Association for Vertical Burial – een niet bepaald serieus initiatief dat ruimtebesparende, verticale begrafenissen promootte – kan Stefan Riedl niet achterhalen.

Dit bizarre idee om ruimte te besparen sloeg niet aan, net als Jozefs goedkope doodskist. In 1784 vaardigde keizer Jozef II de herbruikbare doodskist uit met een luik aan de onderkant, waardoor de doden naar het graf konden worden vervoerd – en die bedoeld was om meerdere keren te worden gebruikt. Maar hoe ingenieus de uitvinding ook was, de Weense bevolking verwierp hem ronduit, uitte zijn woede in protestmarsen en dwong de keizer zijn decreet in te trekken.

Nog een curiositeit: de zogenaamde reddingswekker uit de 19e eeuw. Om een ​​schijndood te detecteren, werden de overledenen 48 uur lang opgebaard. De lichamen werden met een koord verbonden dat naar een wekker leidde – meestal in het appartement van de doodgraver – die het alarm liet afgaan in het onwaarschijnlijke geval dat iemand weer tot leven zou komen. "Maar er is geen bewijs dat er ooit iemand gered is," zegt Riedl. "Maar het gaf wel gemoedsrust."

De Centrale Begraafplaats wordt niet alleen gewaardeerd als cultureel erfgoed van Wenen vanwege de levensreddende wekker – ook al staat geen van beide nog op de UNESCO-werelderfgoedlijst. De graven van de overwegend christelijk-orthodoxe Roma-gemeenschap zijn bijzonder bijzonder. Veel van deze graven zijn gepland en ontworpen tijdens het leven van de slachtoffers.

Riedl herinnert zich een rondleiding: "Voor een van deze graven stond een tafel vol eten. Familie en vrienden vierden met de overledene en plaatsten symbolisch een bord op het graf. Iedereen die voorbijkwam, werd uitgenodigd om mee te doen." Dit is een heel unieke, levendige rouwcultuur. "Het is bijna onbeleefd om nee te zeggen."

"Wij hebben het tot onze missie gemaakt om mensen naar de begraafplaats te brengen terwijl ze nog leven."

Julia Stering begraafplaatsen Wenen GmbH

Tegenwoordig is de Centrale Begraafplaats een van de beroemdste plekken van Wenen, een toeristische trekpleister – en tegelijkertijd een gedenkplaats en monument voor nazislachtoffers, gevangenen uit concentratiekampen, verzetsstrijders en de vermoorde kinderen van Spiegelgrund. "Het was een zogenaamde medische instelling van de nationaalsocialisten." Zieke, gehandicapte en zogenaamd onedele kinderen werden er opgenomen. Er werden onmenselijke medische experimenten op hen uitgevoerd. "Veel van de vermoorde slachtoffers waren jonger dan drie jaar."

Zwarte humor als afscheid

Ondertussen werpen de grafstenen lange schaduwen tegen de ondergaande zon – op deze late namiddag. Stefan Riedl raadt een laatste stop aan bij de begraafplaatswinkel om de Dood met een glimlach te ontmoeten.

Daar vindt u devotionele artikelen met een duistere humor: een ijskrabber met de inscriptie "Bij ons schraapt u beter" en een T-shirt met de tekst "Weense begraafplaatsen – bij ons bent u aan het juiste adres!" Oorspronkelijk deelde Bestattung Wien snoep en pennen uit als relatiegeschenk, voornamelijk aan bejaardentehuizen en verpleeghuizen. De vraag werd al snel zo groot dat ze overschakelden op professionele merchandising.

De Centrale Begraafplaats van Wenen is meer dan een laatste rustplaats. Het is een spiegel van de maatschappij, een plek van geschiedenis, afscheid, ontmoeting – en een plek waar de dood zijn verschrikking verliest. Met een glimlach, met tranen, met een gedicht – of met een tuinschep. In ware Weense stijl – en soms met stijl.