Federaal Hof van Justitie | Uitlevering van gewetensbezwaarden toegestaan

De vredesbeweging is in rep en roer. De reden hiervoor is een uitspraak van het Bundesgerichtshof (BGH) , het hoogste gerechtshof in Duitsland voor straf- en civiele procedures. Het BGH oordeelde dat een Oekraïense gewetensbezwaarde aan zijn thuisland mag worden uitgeleverd , ook al loopt hij daar het risico op militaire dienst : uitlevering is mogelijk ondanks gewetensbezwaren als het land van herkomst in strijd met het internationaal recht wordt aangevallen en er daar geen recht op gewetensbezwaren bestaat. Anders dan in Oekraïne bepaalt de Grondwet in Duitsland dat niemand "met wapens tegen zijn geweten in tot militaire dienst mag worden gedwongen" . Niettemin oordeelde het BGH dat ook in Duitsland het recht op gewetensbezwaren kan worden opgeschort "in buitengewone omstandigheden" , bijvoorbeeld als Duitsland wordt aangevallen.

Ondermijnt het Federale Hof van Justitie het recht om militaire dienst te weigeren?

"De uitspraak is schandalig en toont een zorgwekkend keerpunt binnen de rechterlijke macht, die zich blijkbaar ook wil scharen achter de door de regering verkondigde 'oorlogsbevoegdheid'", aldus Michael Schulze von Glaser, politiek directeur van de Duitse Vredesvereniging – Verenigde Oorlogsweigeraars (DFG-VK) . Martin Singe, redacteur van het tijdschrift "Friedensforum", vreest: "Wetgevers zouden nu, onder verwijzing naar de uitspraak van het Federale Hof van Justitie, kunnen besluiten het recht op gewetensbezwaren in noodsituaties ongeldig te verklaren."

De krant "nd" interviewde verschillende juridische experts over de zaak. Wat vinden zij van de uitspraak? "Het Federale Hof van Justitie heeft het volledig mis", zegt Kathrin Groh, hoogleraar publiekrecht aan de Universiteit van de Bundeswehr in München. Het fundamentele recht op gewetensbezwaren is " houdbaar door afweging ", wat betekent dat het niet kan worden beperkt ten gunste van de verdediging van de staat. Dit is zeker mogelijk met andere fundamentele rechten. Groh wijst op uitspraken van het Federale Constitutionele Hof die bevestigen dat het recht op gewetensbezwaren geldt, vooral in oorlogstijd. "Iets anders zou absoluut onzin zijn."

Deskundigen over de beslissing: 'Volkomen fout', 'kwetsbaar', 'niet toepasbaar'

Stefan Oeter is hoogleraar rechten aan de Universiteit van Hamburg. Hij noemt de uitspraak van het Federale Hof van Justitie "kwetsbaar". De bewering dat de Grondwet niet bepaalt dat het recht op gewetensbezwaren onbeperkt geldt, is "een gewaagde stelling". Robert Esser, hoogleraar strafrecht aan de Universiteit van Passau, zei ook tegen "nd": "Ik denk dat het Federale Hof van Justitie de situatie in de Duitse verdedigingssituatie niet goed heeft beoordeeld."

Alle geïnterviewde experts wijzen erop dat het Federale Hof van Justitie niet bevoegd is om het recht op gewetensbezwaren te betwisten, aangezien het Federale Constitutionele Hof uiteindelijk verantwoordelijk is voor zaken met betrekking tot de Grondwet. Zouden gewetensbezwaarden – althans in Duitsland – zich dan geen zorgen moeten maken?

"Ik zou me ontspannen – we moeten allemaal een beetje op de achtergrond blijven", zegt Groh. Haar collega Oeter wijst erop dat de beslissing een uitleveringsverzoek van Oekraïne betreft; de verwijzing naar Duitsland is slechts een "orbiter dictum", een terloopse opmerking van de rechtbank "die geen doorslaggevende invloed heeft op de juridische situatie". Volgens hem moet aan dergelijke onbeduidende uitspraken niet te veel gewicht worden toegekend.

Ik zou het rustig aan doen – we moeten allemaal een beetje op de achtergrond blijven.

Kathrin Groh hoogleraar publiekrecht aan de Bundeswehr Universiteit München

Een grondwettelijke klacht tegen de uitspraak kan echter niet worden ingediend. Volgens Groh zou dat alleen mogelijk zijn geweest voor de getroffen Oekraïner, die ertegen had gekozen. De rechtsgeleerde zegt: "Helaas kan niemand iets doen aan de uitspraak zelf en wat erin stond." Hoewel zij van mening is dat het recht op gewetensbezwaren nog steeds volledig beschermd wordt door de eerdere uitspraken van het Constitutionele Hof, wijst hoogleraar strafrecht Esser erop dat deze uitspraken vele jaren teruggaan, verschillende invalshoeken hadden – en voornamelijk in vredestijd zijn uitgesproken. "De juridische scenario's die het Federale Hof van Justitie gebruikt voor het hypothetische verdedigingsscenario in het geval van een aanval op Duitsland zijn allesbehalve grondwettelijk verduidelijkt", aldus Esser.

Weiger gewoon snel militaire dienst

Net als Schulze von Glasser van de DFG-VK spreekt ook hij van een keerpunt in het recht op dienstweigering op grond van gewetensbezwaren, dat het Bundesgerichtshof "onder druk van de huidige mondiale politieke situatie" heeft doorgevoerd - althans voor uitleveringsprocedures.

Maar zelfs als de uitspraak van het Federale Hof van Justitie het recht op gewetensbezwaren in Duitsland niet rechtstreeks beperkt, kan de federale overheid de manier waarop verzoeken om gewetensbezwaren worden behandeld, wijzigen via een eenvoudige wet. Eenmaal erkend, blijft de erkenning van het bezwaar ook in oorlogstijd van kracht, legt Grohe van de Bundeswehr-Universität München uit. Is het daarom raadzaam om militaire dienst onmiddellijk te weigeren – vóór een mogelijke koerswijziging? "Tot nu toe heb ik nog niet gehoord dat de procedure wordt gewijzigd", zegt de advocaat. Grohe zegt: "Als je onopgemerkt wilt blijven varen en geen signalen wilt afgeven, moet je op dit moment eigenlijk niets doen." Er is immers momenteel geen lijst met mogelijke kandidaten voor militaire dienst.

Dit komt ook overeen met de aanbevelingen van de Duitse Onderzoeksstichting (DFG-VK). "We raden burgers momenteel aan een weigering voor te bereiden, maar deze nog niet in te dienen", aldus Schulze von Gaßler. De uitspraak van het Federale Hof van Justitie heeft echter geleid tot een intern debat over de aanbevelingen. Verdere discussie is gepland voor dit weekend. De DFG-VK organiseert vervolgens een landelijk congres "tegen een nieuwe dienstplicht – en vóór de weigering van alle dienstplicht."