Waarom is de symboliek van Franco nog steeds zo zichtbaar in heel Spanje?

Van imposante neoklassieke bogen tot rustige pleinen die vernoemd zijn naar aanhangers van het regime: overblijfselen van Franco's bijna veertigjarige bewind zijn nog steeds zichtbaar in het openbare landschap.

Zelfs in sommige bars en restaurants hangt nog altijd een afbeelding van hem, als eerbetoon aan de man wiens regime tijdens de Spaanse burgeroorlog van 1936-1939 en de daaropvolgende dictatuur tot aan zijn dood in 1975 andersdenkenden executeerde, gevangen zette en het zwijgen oplegde.

"Er staan ​​nog steeds meer dan 6.000 van deze symbolen", aldus Eduardo España, medeoprichter van de website Deberia Desaparecer ("Het moet verdwijnen"), die in 2022 werd opgericht om wat hij de illegale overblijfselen van de dictatuur noemt, in kaart te brengen.

"Het is onbegrijpelijk dat een democratisch land zulke monumenten zou behouden", voegde hij toe, en noemde de cijfers "verbijsterend".

Terwijl hij bij de 50 meter hoge Overwinningsboog in Madrid staat, die in de jaren 50 werd gebouwd om de overwinning van Franco's fascisten-gesteunde nationalisten in de burgeroorlog te vieren, wijst España op wat hij ziet als een onopgelost trauma.

"Dit is niet zomaar een stukje architectuur. Het is een monument voor onderdrukking", aldus de 34-jarige.

De boog, gelegen in een drukke rotonde, is een van de meest prominente symbolen van het Franco-regime die nog steeds bestaat, samen met de indrukwekkende Vallei der Gevallenen, een enorme ondergrondse basiliek en massagrafcomplex voor aanhangers van Franco die in de strijd zijn gesneuveld.

De stoffelijke resten van Franco zijn verplaatst

Na de dood van Franco werd Spanje een democratie.

Maar een vergaande amnestiewet die in 1977 door het parlement werd aangenomen, beschermde zowel voormalige regeringsfunctionarissen als anti-Franco-activisten tegen vervolging.

Veel symbolen van de dictatuur bleven onaangetast.

In de afgelopen decennia is er steeds meer aandacht gekomen voor het heroverwegen van het verleden.

In 2007 voerde de toenmalige socialistische premier José Luis Rodríguez Zapatero de 'Wet op het Historisch Geheugen' in, die overheidsinstellingen verplichtte om Franco-iconografie uit de openbare ruimte te verwijderen.

Dat momentum kwam in 2018 nog verder tot bloei toen premier Pedro Sánchez, eveneens een socialist, aantrad.

Het jaar daarop werden de stoffelijke resten van Franco door zijn regering opgegraven in de Vallei der Gevallenen en overgebracht naar een discretere familiekluis. Zo wilden ze voorkomen dat zijn graf een heiligdom voor extreemrechtse aanhangers zou worden.

In 2022 werd een nieuwe 'Democratische Herinneringswet' ingevoerd om slachtoffers van de dictatuur te eren en lokale overheden onder druk te zetten om symbolen van het regime te verwijderen.

In heel Spanje vonden veranderingen plaats.

In het noordwesten van Galicië en de Canarische Eilanden zijn de kruizen ter ere van de Franco-soldaten verwijderd.

Onder druk van het Openbaar Ministerie heeft de noordelijke stad Santander 18 straten die banden hadden met het regime, van een andere naam voorzien.

En in de zuidelijke stad Málaga wordt een inventarisatie gemaakt van Francoïstische symbolen.

'Zelf nadenken'

Niet iedereen is het eens met deze verwijderingscampagne.

Een van de bekendste andersdenkenden is Chen Xianwei, een Chinese immigrant die een bar in het centrum van Madrid runt met de naam "Una, grande y libre" ofwel "Eén, groot en vrij" - Franco's motto voor Spanje.

"Overheden moeten mensen niet vertellen wat ze moeten denken", aldus Chen, die in 1999 naar Spanje verhuisde.

Zijn etablissement, gevuld met bustes, vlaggen en posters ter verheerlijking van de dictator, staat symbool voor een controversieel eerbetoon aan het verleden.

De wet "manipuleert de geschiedenis", zei Chen. "Mensen kunnen zelf nadenken."

Ook sommige historici voelen zich ongemakkelijk bij de drang om symbolen uit te wissen. Zij pleiten voor een meer genuanceerde, educatieve benadering.

"Het verbergen van de resten van een pijnlijk verleden is niet de beste manier om het te verwerken of te begrijpen", aldus Daniel Rico, hoogleraar kunstgeschiedenis aan de Autonome Universiteit van Barcelona en auteur van "Who's Afraid of Francisco Franco?"

"Monumenten verwijderen alsof we kinderen zijn die bang zijn voor een wapen, lijkt autoritair", zei hij.

Rico is voorstander van contextualisering in plaats van uitwissen. Denk bijvoorbeeld aan het plaatsen van plaquettes die de geschiedenis uitleggen in plaats van deze volledig te wissen.

España is het daar niet mee eens. Volgens haar veroorzaken deze symbolen voortdurend schade.

"Geschiedenis moet op scholen worden onderwezen" en niet op de openbare weg, zei hij.

"Als we stoppen met lesgeven, verdwijnt de herinnering aan deze gebeurtenissen."