Pasja według św. Jana Bacha we współczesnym kontekście

Minęło dziewięć lat od „ataku w Orlando ”. Atak na bar LGBTQ w amerykańskim stanie Floryda 12 czerwca 2016 r. pochłonął życie 49 osób i zranił 53. Był to tylko jeden z wielu przypadków przemocy wobec osób queer. Autor, reżyser i dramaturg Thomas Höft opowiada tę historię na samym początku swojego „QueerPassion”, któremu towarzyszy orkiestra Art House 17 grająca na instrumentach z epoki.

Höft wykorzystuje słynną Pasję według św. Jana Johanna Sebastiana Bacha , muzyczne przedstawienie Męki Jezusa Chrystusa, jako swoją muzyczną podstawę. Jednak Höft opisuje historie dyskryminowanych i mordowanych osób queer w swoim libretcie. „Zastanawiałem się również, gdzie ja, jako mężczyzna queer, pojawiam się w muzyce klasycznej? Właściwie wcale. Wszystko było pogardzane i zakazane” – powiedział Höft dla DW. To właśnie chciał zmienić.

„Arabian Passion” – Bach po arabsku

Pasja według św. Jana Bacha była również wzorem dla bułgarskiego muzyka i muzykologa Władimira Iwanowa. Interesują go ludzie żyjący na Bliskim Wschodzie, w miejscu narodzin Jezusa Chrystusa, których cierpienie z powodu wojny, przesiedleń i ucisku ma długą historię. Impulsem do napisania „Arabian Passion” była inwazja Stanów Zjednoczonych na Irak w 2003 r., która miała niszczycielskie konsekwencje dla ludności cywilnej. „I teraz czuję to samo w stosunku do Gazy . Kilku studentów muzyki z Bliskiego Wschodu uczestniczyło w moich warsztatach i tylko sporadycznie wiem, że nadal żyją” — powiedział Iwanow dla DW.

Ivanoff pozostawił tekst i muzykę Johanna Sebastiana Bacha w oryginalnej formie, ale niektóre instrumenty pochodzą z arabskiego Morza Śródziemnego. Libańska śpiewaczka Fadia El-Hage śpiewa wszystkie arie Bacha po arabsku.

Sam Bach był mistrzem recyklingu

Zarówno namiętność arabska, jak i queerowa są w trasie. Będą wykonywane, między innymi, w ramach Festiwalu Bachowskiego w Lipsku (12-22 czerwca), którego tegorocznym tematem przewodnim jest „Transformacja”. Johann Sebastian Bach skomponował swoją słynną Pasję według św. Jana w Lipsku w 1724 r., pełniąc funkcję kantora kościoła św. Tomasza.

Bach często sam przepisywał swoje kantaty lub zlecał ich wykonanie innym zespołom. Na przykład później do kantat świeckich dodawał tekst święty, umieszczając je w innym kontekście. Muzykolodzy nazywają to „techniką parodii”. Thomas Höft i Vladimir Ivanoff rozwijają to w swoich „Passions”.

Budowniczy mostu między Zachodem a Wschodem

W swojej „Arabian Passion” Vladimir Ivanoff połączył utwory z Pasji według św. Jana i Pasji według św. Mateusza Bacha. Zamiast orkiestry i chóru, jego zespół Sarband ma również jazzujący Modern String Quartet. Instrumenty z regionu Morza Śródziemnego, takie jak lutnia o krótkiej szyjce (oud), flet (ney) i skrzypce arabskie, są również obecne. Ivanoff uważa się za budowniczego mostów, który stara się połączyć Zachód ze Wschodem poprzez muzykę.

Już sam fakt, że teksty chrześcijańskie z Pasji św. Jana są śpiewane po arabsku, i to przez kobietę, jest prowokacją dla pobożnych muzułmanów. Tym bardziej zaskakujące jest to, że Vladimir Ivanoff i jego zespół Sarband są równie mile widzianymi gośćmi na zachodnich i arabskich festiwalach muzycznych.

„Muzyczna partyzantka”

Od 2003 roku Sarband Ensemble koncertuje również na Bliskim Wschodzie ze swoim Arabian Passion opartym na Johannie Sebastianie Bachu. Występowali w katedrze w Bejrucie i w Aleppo w Syrii. „Wykonaliśmy również Passion w Damaszku w kinie Alhambra, bardzo znanej sali koncertowej jazzowej” – mówi Ivanoff.

Zostali zaproszeni do Abu Zabi na Sheikh Zayed Book Award. Emirowi spodobała się ich muzyka. Dopiero na krótko przed wydarzeniem odkryto, że zaplanowano wokalistę. Nie było to możliwe; zespół musiał grać wyłącznie instrumentalnie.

Ivanoff podróżuje również ze swoim zespołem na tereny kontrolowane przez Hezbollah. Czasami zmieniane są teksty lub tytuły chrześcijańskich i żydowskich piosenek, mówi, ale akceptuje to. „To nasza zasada: chcemy za wszelką cenę dostać się do struktur” — mówi Ivanoff. „Uważam się za trochę muzycznego partyzanta. To, co robimy, jest skuteczne, a to delikatne uwodzenie działa niesamowicie dobrze”.

QueerPassion: Masowe egzekucje w XVII wieku

Podobnie jak Vladimir Ivanoff, Thomas Höft również ściśle trzyma się oryginału muzycznego Bacha w swojej QueerPassion, w tym sekwencji arii, recytatywów i chórów. „Ostatecznie każda nuta jest kopią Bacha w skali jeden do jednego, tylko tekst jest nowy” — mówi Höft. Nawiązuje nie tylko do obecnej dyskryminacji społeczności LGBTQ, ale także do przypadków sprzed wieków, z którymi zetknął się podczas swoich badań.

W 1674 roku zawaliła się katedra w holenderskim mieście Utrecht. Geje spotykali się i świętowali w ruinach. „Zostali zdradzeni” — mówi Höft. „Podczas tortur jeden z zamieszanych w to ujawnił nazwiska pozostałych”. Wśród nich byli prominentni członkowie społeczności. „Całość zakończyła się pogromem, ponieważ protestanccy pastorzy powiedzieli, że zawalenie się katedry było karą boską dla sodomitów”. Potem nastąpiły masowe egzekucje gejów. „To szokujące i jedna z głównych historii przedstawionych w QueerPassion”.

Zmiana chórów regionalnych

Chorały pasyjne będą śpiewane przez regionalne chóry z miejsc związanych z ruchem LGBTQ. W Lipsku są to „Tollkirschen”, którzy zazwyczaj śpiewają piosenki popowe z choreografią, oraz chór żeński „Fräulein A Capella”, który lubi ćwiczyć piosenki z Europy Wschodniej. Oba chóry ćwiczą pod dyrekcją Cornelii Schäfer. Muzyka barokowa Bacha jest dla nich nowością.

„Tollkirschen” twierdzą, że są jedynym otwarcie gejowskim męskim chórem we wschodnich landach Niemiec. „Nie chcemy ukrywać się jako geje. Terminy takie jak „gej” pojawiają się w wielu naszych tekstach” — mówi członek chóru Dirk Bockelmann. Historie prześladowań osób queer głęboko poruszyły członków chóru. „Thomas Höft opowiedział nam o tle wydarzeń podczas próby. Czasami płakaliśmy, a chorały śpiewano zupełnie inaczej”.

QueerPassion to projekt europejski, który odbędzie się w Wiedniu (7 czerwca), Lipsku (13 czerwca) i Antwerpii (22 sierpnia).